بررسی رؤیاواره در غزلیات حافظ با رویکرد اسطوره‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

رؤیاواره‌ها در مرز میان رؤیا و بیداری اتفاق می‌افتند که سرانجام منجر به کشف و شهودهای عارفانه می‌شوند. جریان شکل‌گیری رؤیاواره در اشعار حافظ پیوندی مستقیم با مبادی دینی و بن‌مایه‌های کهن‌الگویی و اسطورۀ بازگشت دارد. حافظ در رؤیاواره‌های خود، با استمداد از ناخودآگاه فردی و جمعی و با بازگشت به «عهد ازل» و «عالم الست»، قدم در عرصۀ آفرینش آدم می‌گذارد. به منظور حصول به این امر، دنیای زمان‌مند و مکان‌مند در نوردیده می‌شود و شاعر بیرون از قید زمان و مکان به نظارۀ آفرینش می‌نشیند. حافظ برای بیان تأثیرگذارتر این مؤلّفه‌ها از نماد و رمز و عناصر زیبایی‌شناسی دیگر استفاده کرده است؛ برای نمونه کلمات «دوش» و «سحر» در شعر حافظ، بیان دیگری از روزگار الست و فضایی است که رؤیاواره در آن اتفاق می‌افتد و در بیشتر مواردی که حافظ کلمۀ دوش و سَحَر را آورده، پیام یا بشارتی به زبان ادبی از جانب معشوق ازلی به همراه می‌آورد. در این پژوهش تلاش شده است با روشی تحلیلی - ‌استنادی و با مراجعه به کتب تحلیلی دست اوّل در این حوزه به واکاوی، برجسته‌کردن و بررسی ابعاد و افق‌های مختلف موجود در رؤیا و اسطورۀ بازگشت مبادرت نماییم. اگرچه ابعادی از پژوهش انجام شده در آثار دیگر مورد مداقه قرار گرفته؛ امّا بررسی این مقوله با رویکرد اسطوره‌شناسی و روان­شناسی مغفول مانده است که در این تحقیق به آن پرداخته شده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Psudo-Dreams in Hafiz's Poems

نویسندگان [English]

  • Majid Mansuri 1
  • Hamid Gholami 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Bu Ali Sina Ahmad University
2 Ph.D. student in Persian language and literature
چکیده [English]

Psudo-Dreams and dreams occur in awakening and  dreams that eventually lead to the mystical discoveries and testimonies. The process of Psudo-Dreams formation in the memorization of poems has a direct connection with religious literature and the principles of mythology and retelling. In his dreams, Hafiz, with the help of his individual and collective consciousness and his return to the "covenant" and "the first world and the last world", takes a step in the field of human creation. In order to achieve this, the world of out of  time and space, the poet does not require the place and time, he, instead is the supervisor of creation. Hafez has used other words to describe the more effective expression of these elements in the form of aesthetics symbols and features. In this research, an attempt has been made to conduct an analytical, citation, and referring to the analytical first hand books in this field, in order to investigate, highlight, the dimensions of different agreements that exist in the field or return. Although aspects of the research have been studied in many cases, the study of this subject has neglected the mythological and psychological myths that have been addressed in this study.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafiz
  • Psudo-Dreams
  • Dream
  • Event
  • Discovery
  • Intuition
  • Last Night
  • Last Day
  • First Day Critique of Myth
- آشوری، داریوش، 1371، هستی­شناسی، تهران: مرکز.
- ابن عربی، محمدبن علی، 1385، فصوص الحکم، توضیح و تحلیل محمدعلی موحد و صمد موحد، تهران: کارنامه.
- الیاده، میرچا، 1378، اسطورۀ بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران: قطره.
- ---------،1391، اسطوره و واقعیّت، ترجمۀ مانی صالحی علامه، تهران: کتاب پارسه.
- ---------، 1391، تصاویر و نمادها، ترجمۀ محمدکاظم مهاجری، تهران: کتاب پارسه.
- باقی‌نژاد، عباس، 1387، «حافظ حضور جاودانه در زمان و مکان‌ها»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دورۀ 4، شمارة 10: 51- 77.
- پورنامداریان، تقی، 1382، گمشدۀ لب دریا (تأملی در معنی و صورت شعرحافظ)، تهران: سخن.
- ------------، 1374، دیدار با سیمرغ (هفت مقاله در عرفان و شعر و اندیشۀ عطّار)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- حافظ، شمس­الدین محمد، 1371، دیوان، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.
- خرمشاهی، بهاءالدین، 1387، حافظ­نامه، تهران: علمی فرهنگی.
- --------------، 1362، ذهن و زبان حافظ، تهران: نشر نو.
- رازی، نجم الدین، 1366، مرصاد العباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
رجایی بخارایی، احمدعلی، 1368، فرهنگ اشعار حافظ، تهران: علمی.
زرین­‌کوب، عبدالحسین، 1385، از کوچۀ رندان (دربارۀ زندگی و اندیشۀ حافظ)، تهران: سخن.
- --------------، 1383، سرّ نی (نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی)، تهران: علمی.
- سجادی، جعفر 1370، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
- سرّاج طوسی، ابونصر، 1382، اللمع فی التصوف، تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتی، تهران: اساطیر.
- شایگان، داریوش، 1388، بت­های ذهنی و خاطرۀ ازلی، تهران: امیرکبیر.
- صدیقیان، مهین‌دخت، 1366، فرهنگ واژه­نمای حافظ، تهران: امیرکبیر.
- صرفی، محمدرضا، 1388، «بررسی کارکردهای نمادین زمان در شعر عرفانی با تکیه بر دیوان حافظ»، نثرپژوهی ادب فارسی، ش 25، 93- 113.
- عطار نیشابوری، فریدالدین، ۱۳۸۲، تذکرة الاولیا، به کوشش محمد استعلامی، تهران: زوّار.
- فیست، جس و فیست و گریگوری جی، 1386، نظریه­های شخصیّت، ترجمۀ یحیی سید محمدی، تهران: فروزان.
- کاشانی، عبدالرزاق، 1376، اصطلاحات الصوفیّه، ترجمۀ محمدعلی مودود لاری، به کوشش دکتر گل بابا سعیدی، تهران: حوزه هنری.
- کاشانی، عزّالدین، 1367، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تألیف جلال الدین همایی، تهران: هما.
- کری، جرالد، 1392، نظریه و کاربست مشاوره و روان­درمانی، ترجمۀ یحیی سید محمدی، تهران: ارسباران.
- کزازی، میرجلال‌الدین، 1387، رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: مرکز.
- کمیلی، مختار، 1392، «خواب و رویا در دیوان حافظ»، شعر پژوهی، سال پنجم، شمارة 3: 168-188.
- مرتضوی، منوچهر، 1344، مکتب حافظ، تهران: کتابخانۀ ابن سینا.
- نسفی، عزالدین، 1377، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران: طهوری.
- ----------، 1379، بیان التنزیل، تصحیح سیدعلی­اصغر میرباقری­فرد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- یونگ، کارل گوستاو، 1389، انسان و سمبول­هایش، ترجمۀ دکتر محمود سلطانیه، تهران: دیبا.