عناصر انسجام بخش متن در دو حکایت بلند از بوستان و گلستان سعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

نظریۀ زبان­شناسی نقش­گرای هلیدی امروزه در تحلیل و نقد متون ادبی کاربر فراوانی دارد. او و همسرش رقیه حسن در سال 1976 نظریۀ «انسجام متن» را مطرح کردند؛ ارتباط معنایی، لفظی، نحوی و منطقی اجزای متن را «انسجام» و هماهنگی کلّی آن­ها را در محور عمودی «پیوستگی» نامیدند. اساس این نظریه بر لفظ و معناست و با روشی علمی ثابت می­کند که آثار ادبی تا چه حدّ از انسجام و پیوستگی برخوردارند. طبق این نظریه عناصر انسجام بخش متن به سه دستۀ دستوری، واژگانی و پیوندی تقسیم و زیرمجموعه­هایی چون ارجاع، حذف، تکرار، باهمآیی، ادات ربط و... را شامل می­شوند. سعدی با تسلّط بر زبان فارسی و آشنایی با واژگان و ظرفیّت‌های آن، در حکایت­های منظوم و منثور خود از شگردهای انسجامی به نحو مطلوبی بهره برده­است. عناصر انسجام­بخش در حکایات بلند او چشمگیر­تر است؛ زیرا انسجام در این حکایات ضرورت بیشتری دارد. در این پژوهش شگردهای سعدی در کاربرد عناصر انسجام آفرین در دو حکایت بلند منظوم و منثور او بررسی و تحلیل گردیده است. حکایت­های مورد بررسی یکی باب سوم گلستان حکایت جوان مشت­زن و دیگر باب نخست بوستان حکایت تدبیر و تأخیر در سیاست است. براساس نتیجۀ پایانی سعدی به عناصر انسجام آفرین متن، به­ویژه در حکایت­های بلند توجه داشته است، از بین آن­ها عناصر ارجاع، تکرار و باهمآیی (تناسب) را بیشتر به کار برده و در آفرینش انسجام در متن حکایت­های خود موفق عمل کرده ­است.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cohesive elements of the text In two long anecdotes from Sadie,s Bustan and Golestan According to Halliday and Hassan's theory

نویسندگان [English]

  • Eisa Najafi 1
  • Fariborz Darabi 2
1 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran
2 PhD student in Persian language and literature, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Nowadays, Halliday’s role-playing linguistic theory is widely applied in the analysis and critique of literary texts. In 1985, he and his wife, Roghayeh Hassan, proposed the theory of "text coherence." The semantic, verbal, syntactic, and logical connection of the components of the text was called "coherence" and their general harmony in the vertical axis was called "coherence". The theory is based on words and meanings which proves how coherent literary works are in a scientific way. According to this theory, the cohesive elements of the text are divided into three categories including grammatical, lexical, and conjunctional. Besides, it has sub-categories such as reference, deletion, repetition, consonance, and relational device. Mastering the Persian language and familiarity with its words and capacities, Sadie has used coherent techniques in his poetic and prose stories in a desirable way. The cohesive elements in his long anecdotes are more striking, since coherence is much more necessary in these anecdotes. The present study aims to analyze Sadie’s tricks in using cohesive elements in his two long anecdotes including Golestan (Chapter 3, the story of a young boxer) and Bustan (Chapter One, the story of prudence and delay in politics). The findings reveal that Sadie paid attention to the cohesive elements of the text, especially in long anecdotes.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Halliday and Hassan
  • elements of coherence
  • Sadie's Bustan and Golestan
احمدزاده، مصطفی (1387). «تفسیر زبان­شناختی سورۀ عصر»، مطالعات قرآنی :علوم قرآن و حدیث، سال چهلم، شمـاره پیاپی 3/ 81 : 11-    35 .
امیری خراسانی، احمد و علی­نژاد، حلیمه (1394). «بررسی عناصر انسجام متن در نفثه­المصدور، براساس نظریۀ هلیدی و حسن»،  متن  
    پژوهی ادبی، س19، ش63 : صص 7 - 32.      
انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (1390). دستور زبان فارسی 2، ویرایش چهارم. تهران : فاطمی.
ایشانی، طاهره (1395). نظریۀ انسجام و پیوستگی و کاربست آن در تحلیل متون (غزل حافظ و سعدی) تهران: دانشگاه خوارزمی.
بهار (ملک الشعرا)، محمّدتقی (2535). سبک شناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی)،  ج3، تهران: امیرکبیر.
خلود، العموش (1388). گفتمان قرآن، بررسی زبان­شناختی پیوند متن و بافت قرآن، ترجمۀ سید حسین سیدی، تهران: سخن.
خلیلی جهان­تیغ، مریم (1380). سیب باغ جان، تهران: سخن.
داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ سوم، تهران: مروارید.
سعدی، مصلح الدین (1384). بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ هشتم، تهران: خوارزمی.
____________ (1369). گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
ﺷﻔﯿﻌﯽ­ﮐﺪﮐﻨﯽ، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ (1370). موسیقی ﺷﻌر، چاپ اول، تهران: آگاه.
هلیدی، مایکل و رقیه حسن (1393). زبان، بافت و متن (جنبه­هایی از زبان در چشم اندازی اجتماعی ـ نشانه‌شناختی). ترجمه مجتبی
    منشی­زاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی.
همایی، جلال­الدین (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ چهارم، تهران: اهورا.
جهانگیری، نادر و زکی­پور، شهربانو (1384). «انسجام واژگانی در داستان­های کوتاه فارسی برای کودکان»، 15. جستارهای اد   
    (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد)، شماره151: صص1-20.
حسینی، مریم (1383). «تحلیل ساختاری حکایت جدال سعدی با مدعی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره سوم: صص69-79.
سارلی، ناصرقلی و ایشانی، طاهره (1390). «نظریۀ انسجام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان کمینۀ فارسی (قصۀ  
     نردبان)»،  زبان پژوهی دانشگاه الزهراء، سال دوم، ش4: صص51-77.
ستاری، رضا و حقیقی، مرضیه (1395). «بررسی شگردهای ایجاد انسجام در اشعار قیصر امین­پور با تکیه بر نظریۀ زبان­شناسی هلیدی»، 
    فنون ادبی، سال هشتم، ش پیاپی 14،صص101-118 . غلامحسین­زاده، غلامحسین و نوروزی حامد (1389). «نقش تکرار آوایی در انسجام واژگانی شعر عروضی فارسی»، ادب و زبان ، دانشکده  ادبیات و علوم انسانی کرمان، ش27،پیاپی 24: صص251-281.
فروزنده، مسعود و بنی طالبی، امین (1393). «ابزارهای آفریننده انسجام متنی و  پیوستارهای بلاغی در ویس و رامین»، بوستان ادب،
    سال ششم، ش2: صص107-134.
معین­الدینی، فاطمه (1382). «شگردهای ایجاد انسجام متن در کلیله و دمنه»،  فرهنگ، ش46و47: صص303-326.  
وفایی، عباسعلی، اسپرهم، داوود وکاردل ایلواری، رقیه (1396). «بررسی انسجام متن و روابط واژگانی در داستان گیومرت»، متن
    پژوهی ادبی، سال21، شماره 73: صص 29-52.                                                  
یاحقی، محمد جعفر و فلاحی، محمد هادی (1389). «انسجام متنی در غزلیات سعدی و بیدل دهلوی؛ بررسی و مقایسۀ  ده غزل سعدی
    و ده غزل بیدل»، ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان، ش 27، پیاپی 24: صص 327- 346.