آسیب‌شناسی اجتماعی «زهد صوفیانه» از نگاه سعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

تصوف، طریقۀ زاهدانه­ای است منشعب از عرفان که با ورع و اعراض از دنیا آغاز شده است. پیروان تصوف سعی داشتند که به سنت پیامبر (ص) و صحابه، از راه تقوا و زهد، قلب خود را از اغراض دنیوی پاک کنند تا به حقیقت دست یابند. «زهد» مورد نظر عارفان، اعراض کلی از دنیا نبوده است؛ قطع تعلق نسبت به دنیا بوده است، اما صوفیه به تدریج «ترک تعلق نسبت به دنیا» را به «ترک دنیا » تغییر دادند. آنان «زهد عارفانه» را که از نوع «زهد اسلامی» بود؛ به «رهبانیت» نزدیک کردند و موجب انواع آفات اجتماعی شدند. سعدی با آگاهی از نتایج تلخ «زهد صوفیانه» به مبارزۀ فکری با آن پرداخته و با یادآوری تعهدات اجتماعی انسان، عبادت اصلی را خدمت به خلق معرفی کرده است. در پژوهش حاضر با رویکردی استنادی و تحلیلی به اندیشه‌های انتقادی و آسیب­شناسانۀ سعدی دربارۀ زهد پرداخته شده است. تبیین حقیقت زهد در عرفان و اسلام، بررسی علل اجتماعی- سیاسی تحریف معنای زهد، بررسی نگاه دوسویۀ سعدی به تصوف و زهد و بررسی آسیب‌های اجتماعی زهد صوفیانه از نظر سعدی از اهداف این پژوهش است. براساس بررسی­های انجام گرفته در ‌مجموع مباحث این پژوهش، چنین برداشت می­شود که ‌از دیدگاه اعتدالی سعدی هرگونه افراط در زهد، ‌مخرب است. او ریاضت­های نامعقول صوفیان را چون عشرت­طلبی اوباشان بی­ارزش می­داند و به زهد و ورع تا آن حدی که از ‌اسلام و سنت خارج نشود و آفت جامعه نشود، توصیه می­کند؛ افزون‌بر این، او با آگاهی از آفات اجتماعی زهد ریایی و درباری، همراهی زهدفروشان را با اصحاب قدرت نقد کرده است.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Social Pathology of Sufi Asceticism from Saadi's Perspective

نویسندگان [English]

  • Neda Sadat Mostafavi 1
  • Reza Shajari 2
1 PhD student in Persian language and literature, Kashan University, Kashan, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Foreign Languages, Kashan University, Kashan, Iran
چکیده [English]

Monasticism is the asceticism of branching out of mysticism, which began with divination and absolution from the world. With piety and asceticism, Sufi followers tried to purify their hearts from worldly pursuits to achieve the truth according to the tradition of the Prophet Mohammad (peace upon him) and his companions. The asceticism of mystics has not been a total departure from the world, although, it has been a disconnection with the world. However, the Sufis gradually shifted their attachment to the world to leave the world. They made the mystical asceticism of the Islamic kind close to monasticism and caused a variety of social pests. Despite the awareness of the bitter consequences of Sufi asceticism, Saadi has struggled with it and introduced the core of worship to serve people with recalling human social obligations. The present study aims to investigate Saadi's critical and pathological ideas about asceticism applying an analytical approach. Indeed, the study is trying to Explain the truthfulness of asceticism in mysticism and Islam, the investigation of the socio-political causes the distortion of the asceticism meaning, the investigation of Saadi's Two-Sided view on Sufism and the asceticism, and investigation of the social traits of Sufi asceticism. The findings suggest that, any excesses in asceticism are destructive in Saadi's moderate perspective. He regards the irrational austerity of the Sufis as a thug of self-sacrificing thugs. He recommends asceticism to the extent that it neither disobeys Islam and tradition nor harms society. Being aware of the plagues of dissimulative and aulic asceticism, he also has criticized the association of pharisees with the men of power.

 

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Monasticism
  • Saadi
  • Asceticism
  • Unsociability
  • Mysticism

مراجع

قرآن مجید.
ابن فارس، ابوالحسین، 1404، معجم مقاییس اللغه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
اشرف امامی، علی، 1384، «زهد و رهبانیت در عرفان اسلامی»، فصل‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 1(پاییز): 11‑46.
اویسی، سید صادق، 1387، «آسیب‌شناسی تصوف با تأکید بر فرقۀ اویسیه»، کتاب نقد، سال دهم، شمارۀ 46 و 47 (تابستان و پاییز):
   231‑257.
جوهری، اسماعیل بن حماد ، 1410 ، الصحاح، بیروت: ‌دارالعلم للملایین.
حاتمی کنکبود، حبیب و دیگران، 1395، «تعریف زهد، و جایگاه و ارکان آن در نگاه معصومان (ع) و متصوفه»، پژوهش‌نامۀ
   مذاهباسلامی، سال سوم، شمارۀ 6 (پاییز و زمستان): 55‑74.
خسروپناه، عبدالحسین، 1388، « آسیب‌شناسی تصوف سنتی»، فصل‌نامۀ علمی‑پژوهشی پژوهش‌نامۀ اخلاق، سال دوم، شمارۀ 6
   (زمستان): 23‑56.
دشتی، محمد. 1391. ترجمۀ نهج‌البلاغۀ حضرت امیرالمؤمنین. چاپ دهم. قم: انتشارات نشتا.
دهباشی، مهدی و سید علی اصغر میرباقری­فرد، 1388 ، تاریخ تصوف 1، تهران: سمت.
زرین‌کوب، عبدالحسین، 1369، ارزش میراث صوفیه، چ 6، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــــــــــ ،1380، دنبالۀ جستجو در تصوف ایران، چ 5، تهران: امیرکبیر.
سجادی، سید ضیاءالدین، 1388، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، چ 15، تهران: سمت.
سعدی شیرازی، 1373،گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چ 3، تهران: خوارزمی.
ــــــــــــــــــ ، 1374، دیوان غزلیات، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، ج 2، چ 8، بی­جا: مهتاب.
ــــــــــــــــــ ، 1379، شرح بوستان، تصحیح و توضیح: محمد خزائلی، چ 11، تهران: خوارزمی.
ــــــــــــــــــ ، 1383،گزیدۀ قصاید سعدی، انتخاب و شرح: دکتر جعفر شعار، مقدمه: دکتر حسن انوری، تهران: قطره.
سهروردی، شیخ شهاب الدین ،1364، عوارف المعارف، ترجمه ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: شرکت
   انتشارات علمی و فرهنگی.
سید ترابی محمودآباد، حسن و احمد ذاکری، 1389، «زمینه‌های زهد و تصوف در اندیشۀ حسن بصری»، عرفان اسلامی، دوره هفتم،
   شمارۀ 25: 207‑232.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1384، «عرفان نگاهی هنری به الاهیات»، بخارا، شمارۀ 43: 16‑43.
ــــــــــــــــــ ، محمدرضا، 1392، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.
صفا، ذبیح اله، 1362، گنج و گنجینه، تهران: فردوس.
ــــــــــــــــ ، 1371، تاریخ ادبیات در ایران، ج 3، بخش 1، چ 9، تهران: فردوس.
طباطبایی، محمد حسین، 1417، المیزان فی التفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
عقدایی، تورج، 1388، «نقد اجتماعی و آسیب شناسی تصوف در بوستان سعدی»، فصلنامۀ تخصصی عرفان، سال 5، شمارۀ 19: 73-51
غلامرضایی، محمد، 1377، سبک‌شناسیشعرپارسی (ازرودکیتاشاملو)، تهران :نیلوفر.
غنی، قاسم، 1374، تاریخ تصوف در اسلام، چ 6، تهران: زوار.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن قشیری، 1367، ترجمۀ رسالۀ قشیریه، با تصحیحات و استدراکات: بدیع الزمان فروزانفر، چ 3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 قمی، محسن و مرضیه سادات سجادی، 1391، «بررسی الگوی زهد اسلامی در عصر حاضر»، فصل‌نامۀ علمی‑ پژوهشی پژوهش‌نامۀ اخلاق، سال پنجم، شمارۀ 16: 6‑28.
کاشانی، عزالدین محمود، 1372، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، به تصحیح جلال­الدین همایی، تهران: هما.
کلینی، محمد بن یعقوب، 1370، الکافی، ‌قم: دارالکتب الاسلامی.
کیوان­فر، علی اکبر، 1394، «آسیب‌شناسی رفتار زاهدانه در ادبیات صوفیانۀ فارسی»، فصل‌نامۀ علمی ‑ پژوهشی پژوهشزبانوادبیاتفارسی، شمارۀ 36 (بهار): 51‑82.
مجلسی، محمد باقر، 1335، بحارالانوار، ج71، قم: دارالکتب الاسلامیه.
مطهری، مرتضی، 1354، سیری در نهج البلاغه، چ2، قم: مرکز مطبوعاتی دارالتبلیغ اسلامی.
ــــــــــــــــــــ ، 1374، آشنایی با علوم اسلامی، کلام ، عرفان ،حکمت عملی، چ 16، تهران: انتشارات صدرا.
معین، محمد، 1379، فرهنگ فارسی، چ 15، تهران :امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین محمد، 1379، مثنوی، مقدمه، تصحیح، تعلیقات و فهرست: دکتر محمد استعلامی، تهران: سخن.
هاشمی، ایوب، 1385، «صوفی صافی: آسیب‌شناسی تصوف در آیینۀ صوفیان»، ادیان و عرفان، سال سوم، شمارۀ 10 (زمستان): 75‑88.
 هجویری، علی‌بن‌عثمان جلابی، 1336، کشف‌المجوب، تصحیح: ژوکوفسکی، به اهتمام محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، 1392، کشف المحجوب، تصحیح: محمود عابدی، تهران: سروش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار