بررسی و دسته بندی انواع تابو در غزلیات حافظ شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

شاعران به­دلیل نگاه تیزبینانه و ظرافت زبانی در شعر خود، از قراردادهای اجتماعی درمی­گذرند و گام در قلمروهای ممنوع می­گذارند، که این قلمروهای ممنوعه همان «تابو» نام دارد. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی به انجام رسیده است، تابو و انواع آن را در شعر حافظ برحسب مطالعة موردی بررسی کرده، سپس به دسته‌بندی و تحلیل گونه‌های آن پرداخته‌ایم. جستار پیش­رو در پی تبیین این مسائل است که چه گونه‌هایی از تابو در غزل حافظ وجود داد؟ بسامد کدامیک بیشتر است و هدف شاعر از تابوشکنی چیست و به چه وسیله‌ای توانسته به صورت نرم به تابوشکنی بپردازد ؟ به نظر می­رسد حافظ به کمک طنز و با سازواری و اجتماع «ضدّین» به تابوشکنی بپردازد، رویکرد اصلی وی در تابو، سیاسی- اجتماعی است تا اعتقادی و ایدئولوژیک. حافظ از طریق تقابل­های دوگانه­ای که هم در محتوا و هم در بلاغت او در قالب ایهام وجود دارد، توانسته است به حریم­های ممنوعه وارد شود. او در پی گونه‌ای اصلاح (Reform) سیاسی- اجتماعی است. این جستار علاوه بر بیان تابوهاشکنی‌های حافظ، هدف ثانوی دیگری نیز پی می‌گیرد و آن ابراز و تبیین ویژگی‌های بلاغی و زیبایی‌شناسانة غزل حافظ است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study and classification of different types of taboos based on double confrontations in Hafez's lyric

نویسنده [English]

  • Amirabbas Azizifar
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Poets, because of their sharp insight and linguistic delicacy in their poetry, transcend social conventions and enter into forbidden realms, which are called "taboo". In this descriptive-analytical study, we have studied the taboo and its types in Hafez's poetry according to a case study, then we have categorized and analyzed its types. The leading research seeks to explain these issues, what types of taboos existed in Hafez's sonnets? Which is more frequent and what is the poet's purpose in breaking the taboo and by what means was he able to break the taboo softly? It seems that Hafez breaks the taboo with the help of humor and with the adaptation and community of "opponents". His main approach in the taboo is socio-political rather than doctrinal and ideological. Hafez has been able to enter the forbidden realms through the dual confrontations that exist both in his content and in his rhetoric in the form of ambiguity. He seeks a form of socio-political reform. In addition to expressing Hafez's taboos, this article pursues another secondary purpose, which is to express and explain the rhetorical and aesthetic features of Hafez's sonnets.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Taboo
  • Taboo Breaking
  • Hafez
  • Ghazal
  • Double

مراجع

احمدی، بابک (1378)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز
اسکـولـز، رابـرت (1383)، درآمـدی بـر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: آگاه
اسلامی ندوشن، محمد علی (1374)، ماجرای پایان ناپذیر حافظ، تهران: یزدان
برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371 ه.ق)،  المحاسن، ج 2، قم:‏ دار الکتب الإسلامیة
بزرگ بیگدلی، سعید و حاجیان، خدیجه (1393)، «خرقه سوزی در شعر حافظ»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره 34، سال دهم: 42-11
پاستوری، ژان پیر (1383)، سماع زندگان، ترجمة حمیدرضا شعیری، تهران: قطره
پورنامداریان، تقی (1382)، گمشدۀ لب دریا، تهران: سخن
 تهانوی، محمدعلی (1996 م)، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، جزء نخست،   چاپ نخست، لبنان: مکتبه ناشرون
حافظ شیرازی (1368)، حافظ، بر اساس نسخة قزوینی- غنی، با تعلیقات و حواشی علامه محمد قزوینی، تهران: اساطیر
حسنی جلیلیان، محمدرضا (1393)، «هنر بیان رندانه حافظ» (ابهام آفرینی در مقصود از «آن گناه» در بیتی از حافظ)، پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا)، شمارۀ 2، دورۀ هشتم: صص70-49
خرمشاهی، بهاءالدین (1396)، حافظ نامه، تهران: علمی- فرهنگی
خوشدل روحانی، مریم و بیگدلی، رقیه (1392)، «بررسی تطبیقی آموزة گناه نخستین از نظر اسلام و مسیحیت با تکیه بر آرای علامه طباطبایی و آگوستین»، جستارهای فلسفة دین، شمارۀ نخست، سال دوم: 46-19
دشتی، مهدی (1392)، «حافظ و مقولة جبر و اختیار»، متن شناسی ادب فارسی، شمارۀ 2، دورۀ 5: صص66-39
دهخدا، علی اکبر (1383)، امثال و الحکم، ج2، تهران: امیرکبیر
راسل، برتراند (1345)، جهانی که من می‌شناسم، ترجمة روح الله عباسی، تهران: امیرکبیر
روزبهان بقلی (1360)، شرح شطحیات، تصحیح و مقدّمة هنری کربین، تهران: انجمن ایران شناسی فرانسه در ایران
زرّین کوب، عبدالحسین (1369)، از کوچة رندان، تهران: امیرکبیر
شریفی، شهلا و دارچینیان، فهیمه (1388)، «بررسی نمود زبانی تابو در ترجمة فارسی»،  زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ نخست: صص 141-127
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1397)، این کیمیای هستی؛ دربارۀ حافظ، دوره سه جلدی، تهران: سخن
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1385)، تازیانه‌های سلوک، تهران: آگاه
صدری‌نیا، باقر و پور درگاهی، ابراهیم (1388)، «زاهد، صوفی، عارف، ولی (ویژگی‌ها و تمایزها)، زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، شماره 209، سال 52: صص 97- 73
فریزر، جورج جیمز (1383)، شاخة زرّین، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگاه
فروید،  زیگموند (1382)، توتم و تابو، ترجمة ایرج پورباقر، تهران: آسیا
قاسمی، محمد علی (1392)، «حکمت الهی؛ چیستی و ادله»، معرفت کلامی، شماره دوم، سال چهارم: صص145- 121
مالمیر، تیمور (1387)، «تحول افسانه‌ای عارفان»، زبان و ادب فارسی نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 51 ، شماره مسلسل204: صص194-171
مایل هروی، نجیب ( 1372)، اندر غزل خویش نهان خواهم گشتن، تهران : نشرنی
مناوی، محمد عبد الرؤوف (1415)، فیض‌ القدیر شرح الجامع الصغیر، جلد نخست، ضبط و تصـحیح احمـد عبد السلام، بیروت: دارالکتب العلمیه
 مرتضوی، منوچهر (1365)، مکتب حافظ، تهران: ابن سینا
 ناس،  جان بایر (1373)، تاریخ جامع ادیان، ترجمة علی اصغر حکمت،  تهران : علمی و فرهنگی
نبی­لو، علیرضا (1392)، «بررسی تقابل­های دوگانه در غزل­های حافظ»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، سال 21، شمارۀ 74، صص: 91-69
 هجویری، عثمان (1374)، کشف ‌المحجوب، به کوشش محمد حسـین تسـبیحی (رها)، اسـلام آبـاد: مرکز تحقیقات فارسی
یعقوبی، پارسا (1386)، «آشنایی با تابوشکنی ادبی و سیر آن در ادبیات کلاسیک فارسی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره183، دوره؟: صص116-99

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار