تحلیل نوع کاربرد جنگ‌افزارها در ستینی فخر رازی (معرفی واژگان ناشناختۀ نظامی و تحلیل آن از نظر علوم نظامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادبیات فارسی و زبان انگلیسی، مرکز آموزش‌های عمومی، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استادیار گروه آموزشی دروس عمومی و زبان انگلیسی، دانشکدۀ صنایع و مدیریت، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

چکیده

در متون مختلف زبان فارسی، دربارۀ علوم نظامی و جنگ‌افزارها بحث شده که ضروری است این منابع شناسایی و معرفی شوند تا بتوان در مطالعات بعدی، واژگان و اصطلاحات نظامی را از آن‌ها استخراج کرد. دانشنامۀ جامع‌العلوم با شصت باب، مهم‌ترین اثر فارسی امام فخر رازی (543-606 هـ ق.) یکی از این منابع است که در یکی از باب‌های آن دربارۀ جنگ‌افزارهای ناشناخته و شیوۀ ساخت و کاربرد آن بحث شده است. پرسش تحقیق حاضر آن است که چه واژه‌ها و اصطلاحات نظامی در ستینی به کار رفته است و توجه به این بحث تا چه اندازه اهمیت دارد؟ تحقیق حاضر واژه‌ها، اصطلاحات و ترکیبات نظامی ناشناخته را در این کتاب معرفی و دربارۀ ابعاد نظامی یادشده در آن بحث می‌کند و جنگ‌افزارها و راهبردها و راهکنش‌های نظامی ذکرشده در اثر نام­برده را بررسی و تحلیل می­کند. روش این پژوهش از نوع مطالعۀ موردی کیفی روی جامع‌العلوم است که با مطالعۀ تطبیقی فرهنگ‌های دیگر کامل می‌شود. اهمیت موضوع در آن است که نشان می‌دهد دانشنامه‌ها منبعی از واژگان و اصطلاحات نظامی هستند که تاکنون از آن‌ها غفلت شده است؛ چنان‌که واژه‌ها و ترکیبات نظامی ناشناخته‌ای مانند خارپشت در جامع‌العلوم به کار رفته که در هیچ‌کدام از فرهنگ‌های عمومی و تخصصی ثبت نشده است. همچنین گسترۀ کاربرد این جنگ‌افزارها و نوع کاربرد آن‌ها در این دانشنامه تبیین شده‌اند. برای واژه‌گزینی در زمینه‌های مختلف، از جمله در موضوعات نظامی، می‌توان از الگوی ساخت این واژه‌ها کمک گرفت.
 


کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Type of Weaponry Application in Fakhr-e-Razi’s Settiny (Introducing Unknown Military Lexicon and Analyzing it from a Military Sciences Perspective)

نویسندگان [English]

  • Hossein Aligholizadeh 1
  • Mohammad Javad Hadizadeh 2
  • Hamid Pooladi 3
1 Assistant Professor in Department of Persian Literature and the English Language, General Teaching Center, K. N. Toosi University of Technology, Tehran, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Human science Faculty, Ferdowsi Mashhad University, Mashhad, Iran
3 Assistant Professor in Department of General teaching and English Language, Faculty of Industry and Management, Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran
چکیده [English]

Military sciences and weaponry are discussed about in different Persian texts and recognizing and introducing these texts is necessary in order to utilize them in future works for extracting military lexicon and expressions. The Compendium of Knowledge, written in 16 chapters, is Emam Fakh-e-Razi’s most important Persian work in one chapter of which unknown weaponry and their construction method and application is discussed about. This study asks: what military lexicon and expressions are used in Settiny and to what degree it is important to address them? Military lexicon, expressions, and syntax used in this book are introduced, the foregoing military aspects are discussed about, and the mentioned military weaponry, strategies and solutions are studied and analyzed. The method of this study is a qualitative case study on Settiny complemented by a comparative study of other encyclopedias. The importance of this subject is that it shows encyclopedias as neglected sources of military lexicon and expressions, such that unknown military terms, like hedgehog, are used in Settiny which have not been recorded in any other general or specialized encyclopedias. Moreover, the range and type of these weaponries application are clarified in this encyclopedia. The pattern of constructing this term can be of assistance for wordage purposes in different areas such as military subjects.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fakhr-e-Razi
  • The Compendium of Knowledge
  • military expressions
  • wordage
  • weaponry
- آیدنلو، سجاد (1394 الف)، دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامه)، چاپ دوم، تهران: سخن.
- آیدنلو، سجاد (1394 ب)، «معرفی و بررسی دو تصحیح تازۀ شاهنامه»، آینۀ میراث،ضمیمۀ شمارۀ 40.
- ابوالقاسمی، محسن (1390)، واژگان زبان فارسی دری، چاپ دوم، تهران: طهوری.
- اُرانسکی، ای. م. (1379)، مقدمۀ فقه اللغه ایرانی، ترجمۀ کریم کشاورز، چاپ دوم، تهران: پیام.
- ارشادی‌فر، عادل (1379)، فرهنگ واژگان ترکی در زبان و ادبیات فارسی، اردبیل، باغ اندیشه.
- استرآبادی، میرزا مهدی‌خان (1384)، فرهنگ ترکی به فارسی سنگلاخ، ویرایش روشن خیاوی، چاپ دوم، تهران: مرکز.
- انوری، حسن (سرپرست) (1382)، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ دوم، تهران: سخن.
- اوزبکی البخاری، شیخ سلیمان افندی (1392)، فرهنگ جغتایی-‌فارسی، ترجمه و تحشیۀ حسن عبداللهی جهانی (اومود اوغلو)، تبریز، دنیز چین با همکاری آیدین.
- بهفر، مهری (تصحیح و توضیح) (1391 الف)، شاهنامه، جلد 1، تهران: نو.
- بهفر، مهری (تصحیح و توضیح) (1391 ب)، شاهنامه، جلد 2، تهران: نو.
- تبریزی، محمدحسین بن خلف (1361)، برهان قاطع، به اهتمام و حواشی محمد معین، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
- حسن‌دوست، محمد (1393)، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- خالقی‌مطلق، جلال (1391 الف)، «شاهنامۀ فردوسی»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، جلد 4، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 132-176.
- خالقی‌مطلق، جلال (1391 ب)، یادداشت‌های شاهنامه، با همکاری محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی، چاپ دوم، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- خبّازی، لیلی (1388)، «بررسی تأثیر متقابل زبان سغدی و ترکی بر یکدیگر در یک سند ترکی-‌سغدی»، زبان و ادبفارسی (نشریۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز)، سال 52، شمارۀ 211، 63-80.
- خویی، حسام‌الدین حسن بن عبدالمومن (1389)، تحفۀ حسام (کهن‌ترین لغت‌نامۀ منظوم فارسی به ترکی مقدمه، تحشیه و بازنویسی: دکتر ح. م. صدیق و پرویز زارع شاهمَرَسی، تبریز، تک­درخت.
- دقیقی طوسی (1373)، دیوان، به کوشش محمدجواد شریعت، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، چاپ دوم از دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
- رستگار فسایی، منصور (1379)، فرهنگ نام‌های شاهنامه، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- رودکی، جعفر بن محمد (1378)، دیوان اشعار، پژوهش، تصحیح و شرح جعفر شعار، تهران: قطره.
- ریاحی، محمدامین (1375)، کسایی مروزی (زندگی، شعر و اندیشۀ او)، چاپ هفتم، تهران: علمی.
- شهیدی مازندرانی، حسین (1376)، مرزهای ایران و توران بر بنیاد شاهنامۀ فردوسی، تهران: بنیاد نیشابور، 19-51.
- شهیدی مازندرانی، حسین (1377)، فرهنگ شاهنامه (نام کسان و جای‌ها)، تهران: بنیاد نیشابور.
- عریان، سعید (1393)، نام‌نامۀ جغرافیای اساطیری، حماسی و تاریخی بر مبنای شاهنامۀ فردوسی، ویژه‌نامۀ بهارستان ایران، شمارۀ 2، تهران: کتابخانۀ مجلس.
- فخر رازی، محمد بن عمر (1382)، جامع‌العلوم «ستینی»، به کوشش سیدعلی آل‌داوود، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
- فرخی سیستانی، ابوالحسن (1385)، دیوان، تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی، چاپ هفتم، تهران: زوّار.
- فردوسی، ابوالقاسم (1379)، شاهنامه، تصحیح مصطفی جیحونی، اصفهان، شاهنامه‌پژوهی.
- فردوسی، ابوالقاسم (1385)، شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو)، به اهتمام دکتر توفیق ه. سبحانی، تهران: روزنه.
- فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، با همکاری محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی در دفتر ششم و هفتم، تهران: مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- فردوسی، ابوالقاسم (1389شاهنامه (نسخه برگردان از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری قمری، کتابخانۀ شرقی وابسته به دانشگاه سن ژوزف بیروت، شمارۀ NC. 43)، به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار و نادر مطلبی کاشانی، تهران: طلایه.
- فردوسی، ابوالقاسم (1391)، شاهنامه (ویرایش نهایی چاپ مسکو)، به تصحیح و اهتمام گروهی از محققان روسی، زیر نظر مهدی قریب، تهران: سروش با همکاری دانشگاه خاورشناسی مسکو.
- فردوسی، ابوالقاسم (1393)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی‌مطلق، تهران: سخن.
- فرهنگ جامع اصطلاحات و واژگان نظامی فارسی‌-‌عربی (الفبایی، موضوعی) (1397)، گردآوری و تدوین محمد اصغری، فخر‌اله آزاد؛ ویراستار ادبی ابراهیم حسن‌پور، سلیمان عزیزمعروف؛ [برای مرکز آموزش شهید دستواره]. تهران: شرکت آفاق تراشۀ دانش، تراشۀ دانش‏‫.
- فرهنگ واژه‌ها و اصطلاحات نظامی در متون فارسی (از آغاز تا پایان دوره صفویه)‏‫(1389)، پژوهشگر سلمان ساکت‏‫‏‫؛ [به کوشش] دفتر واژه‌گزینی نظامی ستاد کل نیروهای مسلح. تهران‏‫: روناس‏‫.
- کاشغری، محمود بن حسین بن محمد (1375)، دیوان لغات الترک، ترجمه و تنظیم دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1379)، نامۀ باستان، جلد 1، تهران: سمت.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1382)، نامۀ باستان، جلد 3، تهران: سمت.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1384)، نامۀ باستان،جلد 6، تهران: سمت.
- مجمل التواریخ و القصص (1383)، به تصحیح ملک‌الشعرای بهار، تهران: دنیای کتاب.
- مدبّری، محمود (1370)، شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان در قرن‌های 3- 4-5 هجری، تهران: پانوس.
- معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
- نرم‌افزار تاریخ ایران اسلامی (متن 276 کتاب)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- نرم‌افزار جغرافیای جهان اسلام 2 (متن 414 کتاب)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- نرم‌افزار شاهنامۀ فردوسی (براساس چاپ مسکو)، قم: موسّسۀ خدمات کامپیوتری نور وابسته به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- نظام‌الملوک طوسی، خواجه حسن (1389)، سیاست­نامه، به اهتمام هیوبرت دارک، چاپ نهم، تهران: علمی و فرهنگی.
- ولف، فریتس (1377)، فرهنگ شاهنامۀ فردوسی، تهران: اساطیر.
- همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1373)، جامع التواریخ، تصحیح و تحشیۀ محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران: البرز.
- یسنا (1380)، تفسیر و تألیف استاد ابراهیم پور داوود، تهران: اساطیر.