بافت موقعیتی و تحلیل روابط انسجامی متن در گزارش تذکرة‌الاولیای عطار از ابوحازم مکی بر اساس نظریۀ هلیدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

قرن ششم و هفتم هجری از ادوار مهم کمال و توسعۀ نثر پارسی و عصر رونق نثر صوفیانه است. این جستار بر آن است تا با فرض اهمیت نثر صوفیانۀ تذکرۀالاولیا و بر اساس نظریۀ نقش­گرای زبان‌شناسان معاصر، «مایکل هلیدی» و «رقیه حسن»، عوامل انسجام متن را در گزارش عطار نیشابوری از ابوحازم مکی بررسی ­کند. هدف تحقیق پیش­رو، نشان­دادن امکان کاربست این نظریه برای مشخص‌کردن انسجام متن و هماهنگی انسجامی تذکرةالاولیا و پاسخ‌دادن به پرسش چگونگی انسجام متن و هماهنگی انسجامی در این اثر است. پژوهش حاضر، با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی انجام شده است. یافته­های تحقیق بیانگر آن است که متن تذکرةالاولیا، بافتار روایی استواری ندارد، ولی از گونه­های انسجام، انسجام معنایی بیشتر از همه و سپس انسجام­ نحوی و آوایی در آن مشاهده می‌شود. انسجام منطقی نیز به­دلیل نقل کرامات عرفا و خوارق عادات، کمتر در آن وجود دارد. البته، بافت موقعیت در معانی منطقی، بر اساس ذهنیت فراواقعیت­گرای مشایخ و مریدان و در روابط بینامتنی با پیوستگی این متن به قرآن مجید و آثار عرفا و در روابط بینافردی بر اساس رابطۀ اطاعت و تسلیم پی­ریزی شده­ است.در این پژوهش، هر هفت نقش کارکردی زبان به­کار رفته است.
 


کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Situational Context and Analysis of Cohesive Relations in the Account of Attar’s Tazkirat al-Awliya from Abu Hazim Makki Based on Halliday’s Theory

نویسنده [English]

  • Vahid Mobarak
Faculty Member, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

The sixth and seventh centuries are important periods of perfection and development in Persian prose and the prosperity era of Sufi prose. This analysis, having in mind the importance of the Sufi prose of Tazkirat al-Awliya, attempts to investigate the cohesive devices used in this work based on the contemporary Functional linguists’ theory, i.e. Micheal Holiday and Ruqaiya Hasan. The purpose of this study is to show the possibility of applying this theory for determining text cohesion and cohesion coordination in Tazkirat al-Awliya and shows the manner of achieving these in this work. This study uses a descriptive-analytic method. The results indicate that the text of Tazkirat al-Awliya does not have a solid narrative texture, but from among the cohesion types, semantic cohesion and then syntactic and phonetic cohesion are more used. Due to quoting mystics miracle and supernaturals, logical cohesion is used less. Certainly, the situation context in logical meanings is founded on elders and disciples’ surrealism mentality, intertextual relations between this text, Quran, and mystics’ works, and in interpersonal relationships based on an obedience and submission pattern. All the seven functional roles of language are used in this study.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tazkirat al-Awliya
  • Abu Hazim Makki
  • Halliday
  • Functional Linguistics
  • cohesion and function
- آقاگل­زاده، فردوس (1392)، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: علمی.
- آقاگل­زاده، فردوس (1394)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی.
- اقبالی، عباس و همکاران (1396)، «تحلیل انسجام واژگانی در سورۀ عنکبوت»، پژوهشنامة تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ یازدهم، 9-19.
- پهلوان­نژاد، محمدرضا و رضا زمردیان (1383)، «تحلیل نحوی - ‌معنایی ساختمان بند ساده در زبان فارسی بر پایۀ دستور نقش‌گرای نظام­مند هلیدی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ 2 (پی­درپی 145)، 55-74.
- پهلوان­نژاد، محمدرضا و نصرت ناصری مشهدی (1387)، «تحلیل متن نامه­ای از تاریخ بیهقی با رویکرد معناشناسی کاربردی»، زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 62، 37-58.
- حرّی، ابوالفضل (1389)، «همبستگی سطوح روایت و فراکارکردهای هلیدی در داستان حسنک وزیر»، ادب­پژوهی، دورۀ 4، شمارۀ 12، 69-87.
- حرّی، ابوالفضل (1388)،«کارکرد تصریف در دو سورۀ قرآنی ناظر به داستان آفرینش در پرتو فراکارکرد متنی هلیدی»، پژوهش­های زبان‌های خارجی، شمارۀ 55، 101-116.
- رضایی، حدائق و محمد علی­پور (1391)،«بررسی متون خوانداری مجموعۀ فارسی بیاموزیم بر اساس نقش­های هفت­گانۀ زبان از دیدگاه هلیدی»، پژوهش­نامۀ آموزش زبان فارسی به غیر فارسی­ زبانان، سال اول، شمارۀ 2، 163-179.
- سارلی، ناصرقلی و طاهره ایشانی (1390)، «نظریۀ انسجام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان (قصۀ نردبان)»، زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا (س)، سال دوم، شمارۀ 4، 51-77.
- سجودی، فرزان (1393)، نشانه­شناسی کاربردی، تهران: علم.
- صلح­جو، علی (1391)، گفتمان و ترجمه، تهران: مرکز.
- صفوی، کورش (1383)، درآمدی بر معناشناسی، تهران: فرهنگ معاصر.
- صفوی، کورش (1390)، از زبان‌شناسی به ادبیات (نظم)، چاپ سوم، تهران: سورۀ مهر.
- صفوی، کورش (1386)، زبان‌شناسی و ادبیات، تهران: هرمس.
- عباسی، محمود و همکاران (1395)، «انسجام واژگانی در متن سوررئالیستی بوف کور بر پایۀ نظریۀ هلیدی و حسن»، جستارهای ادبی، دورۀ 7، شمارۀ 6، 283-308.
- عطار نیشابوری، فریدالدین ابراهیم (1389)، تذکرة­الاولیا، چاپ 1، قم: ژکان.
- قاضی­زاده، خلیل و بهزاد قنسولی هزاره (1389)، «بررسی گونه کاربردی زبان نوشتاری در وسایل نقلیه برون شهری بر اساس نظریه نقش های هفت گانه زبان از دیدگاه هلیدی»، مطالعات زبان و ترجمه، دورۀ 42، شمارۀ 1، 111-125.
- قوامی، بدریه و لیدا آذرنوا (1392)، «تحلیل انسجام و هماهنگی در شعری کوتاه از شاملو»، زبان و ادب فارسی، سال پنجم، شمارۀ 15، 71-84.
- مجیدی، فاطمه و معصومه بوراینجار (1397)، «تأثیر بافت موقعیتی در شکل­گیری منظومۀ منطق­الطیر عطار نیشابوری»، نامۀانجمن مفاخر، ویژۀ پاسداشت حکیم عطار نیشابوری، شمارۀ 42، 161-182.
- مهاجر، مهران و محمد نبوی (1386)، زبان‌شناسی شعر، تهران: مرکز.
- مولوی، جلال­الدین محمد (1390)، مثنوی معنوی، شرح کریم زمانی، جلد 3، تهران: اطلاعات.
- وفایی، عباسعلی و همکاران (1396)، «بررسی انسجام و روابط واژگانی در داستان گیومرث»،متن­پژوهی ادبی، دورۀ 21، شمارۀ 73 29-52.
- هلیدی و حسن (1393)، زبان، بافت و متن، ترجمۀ مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی.
- یارمحمدی، لطف‌الله (1383)، گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس.
- یول، جورج (1385)، بررسی زبان، ترجمۀ علی بهرامی، تهران: رهنما.
- یول، جورج (1391)، کاربردشناسی زبان، ترجمۀ محمد عموزاده و منوچهر توانگر، تهران: سمت.