تأملی در افق‌های انتظار در شروح معاصران بر غزل اول دیوان حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

شروح زیادی بر دیوان حافظ نوشته‌اند که می‌توان از جنبه‌های مختلف به بحث و بررسی آن­ها پرداخت. اگر بتوان از منظر دریافت و افق‌انتظار از فروع نظریۀ هرمنوتیک، شروح دیوان حافظ را که هم‌‌زمان با ترویج این نظریه، تألیف شده‌اند، بررسی کنیم، به­وضوح می‌توانیم به خلأ و فقدان پشتیبانی این نظریه و هم‌سان‌های مختلف آن پی‌ببریم. پرسش اصلی این است که افق‌ انتظار این شارحان یا شروح، چه بوده است؟ در پاسخ می‌توان گفت که به‌دلیل نبود نظریۀ منسجم و جریانی، چنان‌که باید، افق ‌انتظاری در این شروح دیده نمی‌شود. فقط در سه شرح عمدۀ حافظ­نامه، گمشدۀ لب دریا و وصل خورشید، می‌توان تا حدودی به افق مدنظر نزدیک شد و به آن دست یافت. افق‌ انتظار، دریافت و برداشتی است که خواننده/ شارح در خواندن و شرح اثر بدان دست می‌یابد و آن را به مخاطب منتقل می‌کند و در واقع با آن افق، اثر را تفسیر، بررسی و تحلیل می‌کند. جامعۀ آماری و نمونۀ منتخب این پژوهش، شرح غزل اول دیوان حافظ در هفده شرح است که برخی از آن شروح، بیشتر، شعر حافظ را به نثر بازنویسی کرده‌اند. عمده‌ترین مواردی که می‌توان از آن‌ها به افق انتظار در شروح دیوان حافظ تعبیر کرد، عبارت­اند از مبارز سیاسی‌ـ‌‌اجتماعی، عرفانی، ملامتی و ستیز با ریا و زهد دروغین. درخور ذکر است که روش معنی‌کردن و شرح ابیات و اشعار در برخی از شروح، عین هم یا نزدیک به هم است. روش تحقیق این مقاله، مقایسه‌ای، تحلیلی و استنباطی است که در آن از شیوه‌های اسنادی، فیش‌برداری و کتابخانه‌ای در گردآوری مطالب استفاده شده ‌است


کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Reflection on Expectation Horizons in Contemporary Commentaries on the First Sonnet of Divan-e-Hafez

نویسندگان [English]

  • Yadollah Nasrollahi 1
  • Reyhan Siyavash e Abkenari 2
1 Associate Professor, Persian Language &Literature,Humanites Literature & Science, Azarbijan Shahid Madani, Tabriz, Iran
2 Master student of Persian language&Literature,Humanites Literature & Science, Azarbijan Shahid Madani, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Many commentaries have been written on  Divan-e- Hafez which can be discussed about from different perspectives. If we can investigate these commentaries from the perspective of reception and expectation horizon (a branch of hermeneutics theory), concurrently authored with the speared of this theory, we can obviously find out a lack of support for this theory and its different equivalents. The question is that what was the expectation horizon of these commentators or commentaries? It can be said that due to the lack of a cohesive and current theory, no expectation horizon, as it should be, can be seen in this commentaries. Only in the three main commentaries, i.e. Hafeznameh, The Lost at the Seashore, and the Connection of the Sun, the mentioned horizon can be somehow approached and accessed. Expectation horizon is the perception and interpretation obtained by the commentator/reader while reading and commenting on a work which is transmitted to the audience and serves as the means for interpreting, investigating, and analyzing the work.   The statistical population and selected sample for this study is the description of the first sonnet of Divan-e-Hafez in seventeen commentaries some of which have rewritten Hafes’z poem into prose. The most prominent cases which can be interpreted as expectation horizon in commentaries of Divan-e-Hafez are: a socio-political, mystical, and blaming warrior and struggling with duplicity and false asceticism. It is worth mentioning that the method of translating and describing in some commentaries is identical or close to each other. This study’s method is a comparative, analytic and inferential one the used data collection procedures in which include evidential and documentary sources, note taking, and library methods.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Commentaries Divan-e-Hafez
  • expectation horizon
  • hermeneutic
  • Reception Theory
  • mystical interpretation
- احمدی، بابک (1380)، ساختار و تأویل متن،چاپ هفتم، تهران: مرکز.
- استعلامی، محمد (1383)، درس حافظ، چاپ دوم، تهران: سخن.
- اشنایدر، رالف (1391)،نظریۀ واکنش خواننده، به نقل از دانشنامۀ روایت­شناسی، تهران: علم.
- ایگلتون، تری (1380)، پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر،چاپ دوم، تهران: مرکز.
- برزگرخالقی، محمدرضا (1384)، شاخ نبات حافظ،چاپ دوم، تهران: زوار.
- پورنامداریان، تقی (1388)، گمشدۀ لب دریا،چاپ سوم، تهران: سخن.
- تودورف، تزوتان (1382)، بوطیقای ساختارگرا، ترجمۀ محمدنبوی، تهران: آگه.
- ثروتیان، بهروز (1380)، شرح غزلیات حافظ، چاپ اول، تهران: پویندگان.
- جلالیان، عبدالحسین (1379)، شرح جلالی بر حافظ،چاپ اول، تهران: یزدان.
- حافظ، شمس­الدین محمد (1392)، دیوان، تدوین و تصحیح دکتر رشید عیوضی،چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
- حمیدیان، سعید (1392)، شرح شوق، تهران،چاپ دوم، قطره.
- خرمشاهی، بهاءالدین (1372)، حافظ نامه،چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
- خطیب رهبر، خلیل (1383)، دیوان غزلیات حافظ با معنی واژه­ها،چاپ سی­وهفتم، تهران: صفی‌علیشاه.
- ریکور، پل (1373)، زندگی در دنیای متن، ترجمۀ بابک احمدی، تهران: نشر مرکز.
- زرین­کوب، عبدالحسین (1374)، نقش بر آب، چاپ سوم، تهران: سخن.
- زیبایی، محمدعلی (1387)، شرح صد غزل از حافظ،چاپ اول، تهران: پاژنگ.
- سعادت­پرور، علی (1392)، جمال آفتاب و آفتاب هر نظر، چاپ هشتم، تهران: احیاء کتاب.
- سلدن، رامان و پیتر ویدوسون (1384)، راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر،چاپ سوم، تهران: طرح نو.
- سودی بسنوی، محمد (1372)، شرح سودی بر حافظ، ترجمۀ دکتر عصمت ستارزاده،چاپ هفتم، تهران: زرین.
- شمیسا، سیروس (1380)، کلیات سبک­شناسی،چاپ ششم، تهران: فردوس.
- غنی، قاسم (1386)، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، تهران: هرمس.
- فرشادمهر، ناهید (1388)، دیوان حافظ با شرح کامل ابیات، چاپ هشتم، تهران: گنجینه.
- قیصری، ابراهیم (1393)، یک نکته از این معنی، چاپ اول، تهران: جامی.
- مظفری، علیرضا (1395)، وصل خورشید، چاپ دوم، تبریز: آیدین.
- مکاریک، ایرنا (1388)، دانشنامۀ نظریه­های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی،چاپ سوم، تهران: آگه.
- موران، برنا (1389)، نظریه­های ادبیات و نقد، برگردان ناصر داوران، چاپ اول، تهران: نگاه.
- هارلند، ریچارد (1388)، درآمدی تاریخی بر نظریۀ ادبی از افلاتون تا بارت، ترجمۀ گروه مترجمان شیراز، چاپ سوم، تهران: چشمه.
- هروی، حسینعلی (1375)، شرح غزل­های حافظ،چاپ چهارم، تهران: سیمرغ.
- یوسفی، حسینعلی (1381)، دیوان حافظ، نسخۀ خانلری و قزوینی،چاپ اول، تهران: روزگار.
References
- Abrams. M. H. (1385), AGlossary of literary terms. تهران: افست
- Jackson, J. R. (1989), Historical critism and themeaning of texts . Londonand Newyork.