تحلیل روان شناختی چند تمثیل هزل آمیز ازمثنوی معنوی مولوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان مشهد، پردیس شهید هاشمی نژاد

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند

چکیده

یکی از مهم‌ترین مسائلی که ذهن پژوهندگان و ناقدان مثنوی را به خود مشغول کرده، تمثیل‌های هزل‌آمیزی است که به‌ویژه در برخی از آن‌ها، به بی‌پرواترین شکلی به مستهجن‌گرایی پرداخته ‌شده ‌است. برخی مثنوی‌پژوهان این موضوع را برنتافته و آن را با فضای معنوی متن ناسازگار یافته‌اند و گروهی آن را با دلایل مختلفی توجیه کرده‌اند. در مقالۀ حاضر، پس از توضیح مختصری در باب هزل، سعی بر این است که به مسائلی از قبیل جایگاه هزل در سنت شعری و عصر مولوی، اتفاقی یا هدفمندبودن انتخاب این‌گونه تمثیل‌ها و سپس بررسی و تحلیل روان‌شناختی آن، پرداخته شود. نتایج تحقیق که به شیوۀ تحلیل محتوا انجام گرفته، بیانگر آن است که وجود این‌گونه حکایت‌ها، علاوه بر رعایت حال مستمعان و جنبۀ تعلیمی آن‌ها، به گونه‌ای که در مثنوی مطرح شده ‌است، نه­تنها برانگیزانندۀ مخاطبان نیست، بلکه زشتی آن را بیشتر می‌نمایاند و از دیدگاه روان‌شناسی، باعث کاهش تمایل به پلیدی می‌شود و در پایان، به چرایی چینش این‌گونه تمثیل‌ها که از دفتر چهارم به بعد بازتاب بیشتری دارد، پرداخته شده‌ است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Psychological Analysis of Satirical Allegories in Mowlavi's Mathnavi

نویسندگان [English]

  • Maryam Vafaeefard 1
  • Mohammad Behnamfar 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Farhangian University (Pardis of Shahid Hasheminejad)
2 Professor of Persian Language and Literature, University of Birjand
چکیده [English]

One of the most important issues preoccupying Masnavi researchers and critics’ minds is using facetious allegories, specifically in some of which indecency has been addressed in the most unscrupulous way. Some Masnavi researchers have not borne this and have found it to be incompatible with its spiritual context and some have justified it recoursing different reasons. After a brief explanation of parody, this study attempts to address such issues as the position of parody in the poetic tradition and Mowlavi’s era, sudden or intentional selection of these parodies, and then its psychological investigation and analysis. Being contently  analyzed, this study findings indicate that in addition to regarding for the listeners and their didactic aspect, the existence of these narratives as presented in Masnavi  not only does not trigger the audience, but it also represents its indecency more and from a psychological point of view leads to lesser inclination toward dirt and indecency. Finally, the reason of ordering these allegories, which is mostly reflected from the forth volume onwards, has been dealt with.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • psychological analysis
  • parody
  • allegory
  • Masnavi
  • Mowlavi
- آریان­پور، یحیی (1357)، از صبا تا نیما، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
- اسلامی­ندوشن، محمدعلی (1382)، جام جهان­بین، تهران: قطره.
- اسلامی­ندوشن، محمدعلی (1384)، باغ سبز عشق، چاپ دوم، تهران: یزدان.
- اتکینسون، ریتا و ریچارد اتکینسون (1383)، زمینۀ روان‌شناسی هیلگارد، ترجمۀ محمدتقی براهنی، بهروز بیرشک و...، تهران: ارجمند.
- بهزادی اندوهجردی، حسین (1378)، طنز و طنزپردازی در ایران، تهران: صدوق.
- پولادی ری­شهری و سیدموسی گلستانه (1378)، روان­شناسی شوخ­طبعی، خلاقیت سلامت روان، تهران: نسل نواندیش.
- دهخدا، علی­اکبر (1377)، لغت­نامه، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- حلبی، علی­اصغر (1364)، مقدمه­ای بر طنز و شوخ­طبعی در ایران، تهران: مؤسسۀ انتشارات پیک.
- رادفر، ابوالقاسم (1368)، فرهنگ بلاغی‌ - ‌ادبی، چاپ اول، تهران: اطلاعات.
- زرین­کوب، عبدالحسین (1357)، ارسطو و فن شعر، تهران: امیرکبیر.
- زرین­کوب، عبدالحسین (1361)، نقد ادبی، دو جلد، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
- زرین­کوب، عبدالحسین (1368)، سرّ نی، چاپ سوم، تهران: علمی.
- زرین­کوب، عبدالحسین (1374)، بحر در کوزه، چاپ ششم، تهران: علمی.
- زرین­کوب، عبدالحسین (1381)،شعر بی­دروغ شعر بی­نقاب، چاپ نهم، تهران: علمی.
- ساکی، محمدرضا (1389)، «انگیزه­های طنز و هزل در مثنوی معنوی»، مجلۀ زیبایی­شناسی ادبی، شمارۀ 3، 123-152.
- ساکی، محمدرضا (1390)، «جنبۀ تعلیمی هزل در مثنوی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال سوم، شمارۀ دهم، تابستان 1390، 153-174.
- سروش، عبدالکریم (1367)، تمثیل در شعر مولانا، تهران: برگ.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1374)، مفلس کیمیافروش، چاپ دوم، تهران: سخن.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، تازیانه‌های سلوک، چاپ سوم، تهران: آگه.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386)، قلندریه در تاریخ، چاپ اول، تهران، سخن.
- صاحبی، علی (1388)، تمثیل درمانگری: کاربرد تمثیل در بازسازی شناختی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌های سمت.
- عبقری، ناهید (1390)، سیر معنوی با قصه­های مثنوی نگاهی اجمالی به نمادسازی و رمزپردازی، مشهد: آستان قدس.
- فیست، جس و گرگوری فیست (2002 ) نظریه­های شخصیت، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: روان.
- گلسر، ویلیام (1390)،تئوری انتخاب درآمدی بر روان­شناسی امید، ترجمۀ علی صاحبی، تهران: سایۀ سخن.
- مولوی، جلال­الدین (1371)، مثنوی معنوی، به سعی و اهتمام رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
- مؤمن­زاده، محمدصادق (1378)، برداشت‌های روان‌درمانی از مثنوی، تهران: سروش.
- نصری نصرآبادی، مجید (1382)، طنز و هجو و هزل در مثنوی معنوی، پایان­نامه، دانشگاه بین­المللی امام خمینی قزوین.
- نیکوبخت، ناصر (1380)، هجو در شعر فارسی (نقد و بررسی شعر هجوی از آغاز تا عصر عبید)، تهران: دانشگاه تهران.
- وکیلی، شروین (1385)، جامعه­شناسی جوک و خنده، تهران: اندیشه­سرا.
- هاشمی، جمال (1379)، مکتب مولانا و روان‌شناسی نوین، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- هاشمی، جمال (1379)، پیغام سروش مکتب مولانا و روان­شناسی نوین، تهران: شرکت سهامی انتشار.