بررسی تناسب زبان و محتوای شعر عرفانی عهد تیموری بر اساس نظریۀ تمثیل آگویناس (مطالعۀ موردی: ابزار بیان وحدت وجود در هفت‌اورنگ جامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی ره

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی

چکیده

عرفان نوعی از شناخت فراحسی و فراعقلی و مسیر و طریقی در معرفت است که عارف با سیر و طی مراحل سلوک، صاحب دریافت­ و تجارب و معرفتی خاص می­شود که انتقال حقیقت این تجارب، با زبان عبارت و معمول، غیرممکن است. عارف با استفاده از ابزارهایی ویژه، به ابداع زبان جدید می­پردازد که آن را «زبان اشارت» می­گویند. عرفان تعلیمی ایجاب می­ کند تا امور انتزاعی و مفاهیم متناقض ­نما در قالب حکایت­ها، قصه­ها، رمزها، تمثیل و دیگر گونه­ های زبان اشاری ملموس و محسوس شود که این کارکرد، سبب گسترش زبان عرفان به­ویژه حکایت­ و تمثیل شد و عرفان از حیث زبان و محتوا تحول پذیرفت. تحول محتوایی و زبانی عرفان، کاهش جذبات، تلفیق شریعت و طریقت، رونق و تأثیر اندیشه­های شیعی و مکتب ابن‌عربی در عرفان دورۀ تیموری برجسته و هویداست. این اثربخشی، عرفان ذوقی را به تعلیمی و زبان رمزی را به زبان تصویری و تعلیمی تبدیل کرد و آثار شعری جامی، از این منظر از شاهکارهای ادب تعلیمی دورۀ موردمطالعۀ این تحقیق محسوب می­شوند. این مقاله با تکیه بر نظریۀ تمثیل به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، به این نتیجه دست ‌یافته است که شاخص­ترین ابزار بیان اشاری در این دوره، تمثیل­ است؛ زیرا حکایت‌های تمثیلی با تمام ظرفیت­ها و ظرافت­ها، توان محسوس ­سازی امور معقول را دارند. برای محدودکردن دامنۀ تحقیق، به موضوع وحدت وجود و شاخه‌ها و وابسته ­های آن در هفت‌اورنگ جامی بسنده کرده ­ایم.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the appropriateness of the language and content of the mystical poetry of the Timurid period based on the theory of allegory of Aguinas (Case study: Expression of unity of existence in Haft Orang Jami)

نویسندگان [English]

  • Hamid Taheri 1
  • Ramazan Tafsiri 2
1 Associate Professor, Imam Khomeini International University
2 PhD student in Persian Language and Literature, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Mysticism is a kind of transcendental and trans-rational cognition and a path and path in knowledge that the mystic, through the course of his behavior, acquires a special perception, experience and knowledge that it is impossible to convey the truth of these experiences in the language of phrase and routine. Using special tools, gnostic invents a new language They say"sign language". Educational mysticism requires that abstract matters and paradoxical concepts be expressed in the form of anecdotes, stories, codes, allegories, and other forms of sign language And mysticism evolved in terms of language and content. The content and linguistic evolution of mysticism, the reduction of attractions, the combination of religiou law and rule of life, the prosperity and influence of Shiite thought and Ibn Arabi's school in mysticism are prominent Timurid and Wahhabi periods. This effectiveness turned Zoghi's mysticism into a teaching and a cryptic language into a visual and educational language, and Jami's poetic works, from this perspective, are among the masterpieces of educational literature of the period under study in this research. This article, based on descriptive-analytical "allegory theory", has concluded that the most significant tool for expressing allusions in this period is allegory; Because allegorical anecdotes, with all their capacities and subtleties, have the power to make sense of sensible things. To limit the scope of the research to the subject of the unity of existence and its branches and affiliates, we have contented ourselves with haft Orang Jami.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mysticism Language
  • Mystical Poetry
  • Experience the Unity of Existence
  • Allegory Theory
  • Haft Orang
- آملی، سیدحیدر (1367)، جامع‌الاسرار ومنبع‌الانوار، تهران: علمی و فرهنگی، 
- ابن­عربی، محیی­الدین (1395)، فصوص‌الحکم، با توضیح و تحلیل محمدعلی و صمد موحد، تهران: مولی.
- استیس، والترنس (1388)، عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، چاپ هفتم، تهران: سروش.
- پترسون، مایکل و دیگران (1379)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
- پورجوادی، نصرالله (1385)، زبان حال در عرفان و ادبیات فارسی، تهران: هرمس.
- پورنامداریان، تقی (1396)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ نهم، تهران: علمی فرهنگی.
- پیتر، والتر (1396)، سبک، ترجمۀ رحیم کوشش، تهران: سبزان.
- جامی، عبدالرحمن (1383)، اشعۀ­المعات، تحقیق هادی رستگارمقدم گوهری، قم: بوستان کتاب.
- جامی، عبدالرحمن (1370)، مثنوی هفت‌اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، چاپ ششم، تهران: بوستان کتاب.
- جیمز، ویلیام (1372)، دین و روان، ترجمۀ مهدی قائنی، تهران: آموز انقلاب اسلامی.
- چیتیک، ویلیام (1397)، عوالم خیال، ترجمۀ قاسم کاکایی، چاپ هشتم، تهران: هرمس.
- حکمت، علی‌اصغر (1386)، جامی، چاپ سوم، تهران: توس.
- الحکیم، سعاد (1391)، ابن‌عربی و زبان تازۀ عرفان، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: جامی.
- خلیلی جهان­تیغ، مریم (1380)، «ساخت حکایت تمثیلی در هفت‌اورنگ جامی»، مجلۀ علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، ویژه‌نامۀ زبان و ادبیات، شماره 18، صص 173- 182.
- داوودی، غلامرضا و همکاران (1391)، «بررسی و تحلیل تمثیل­های تعلیمی وحدت وجود و تجلی در شرح رباعیات جامی»، فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنائی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شمارۀ پیاپی: چهاردهم، صص 65-80.
- رحیمیان،سعید (1398)، «نقد و بررسی نظریۀ انالوژی توماس آگویناس»، مجلۀ پژوهش­های هستی­شناختی، شمارۀ 15.
- رضی، احمد و عبدالغفار رحیمی (1387)، «ویژگی­های زبان عرفانی شمس تبریزی»، مجلۀ علمی­پژوهشی دانشکدۀ ابیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 16، صص 199-114.
- زمردی، حمیرا (1396)، نظریۀ ناسازها در ساختار زبان عرفان، چاپ دوم، تهران: زوار.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، ادوار شعر فارسی، چاپ ششم، تهران: سخن.
- علی زمانی،امیرعباس (1378)، «معناشناسى اوصاف الهى»، مجلۀ نامۀ مفید، شمارۀ 18، ص 153-186.
- غزالی، احمد (1359)، سوانح، بر اساس تصحیح ملموت ریتر و نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- فتوحی، محمود (1384)، «تمثیل، ماهیت، اقسام و کارکرد»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، سال 12-13، شمارۀ 47، صص 141-177.
- فروم، اریک (1394)، زبان از یاد رفته، ترجمۀ ابراهیم امانت، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
- فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، چاپ سوم، تهران: سخن.
- قیصری، داوود (1387)، شرح بر فصوص­الحکم ابن­عربی، ترجمۀ محمد خواجویی، چاپ اول، تهران: مولی.
- کاسیرر، ارنست (1377)، اسطورۀ دولت، ترجمۀ یدالله موقن، تهران: هرمس.
- لاهیجی، محمد (1387)، مفاتیح­الاعجاز فی­شرح گلشن راز، تصحیح محمدرضا برزگر خالقی، تهران: خاشع.
- مستملی­بخاری، ابوابراهیم (1365)، شرح تعرف لمذهب اهل تصوف، ج 4، تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
- مک­کوئین، جان (1389)، تمثیل، ترجمۀ حسن افشار، تهران: مرکز.
- مولوی، جلال­الدین محمد (1395)، مثنوی معنوی، نسخۀ نیکلسون، به کوشش کاظم عابدینی­مطلق، چاپ سوم، قم: آوای ماندگار.
- میرباقری­فرد، علی­اصغر و معصومه محمدی (1394)، «عبارت و اشارت در زبان عرفان»، دوفصلنامۀ پژوهشنامۀ عرفان، شمارۀ 15، صص 193-216.
- نصیری­جامی، حسن (1393)، مکتب هرات و شعر فارسی، تهران: مولی.
- هجویری، علی­ابن عثمان (1304)، کشف­المحجوب، با تصحیح و مقدمۀ والنتین ژوفسکی، لنینگراد: دارالعلوم.
- همدانی، باباطاهر (1397)، کلمات قصار باباطاهر، شرح ابراهیم دینانی، تألیف امیر اسماعیلی و همکاران، قم: نور سخن.
- همتی، همایون (1378)، «زندگی و اندیشۀ قدیس توماس آگویناس»، نشریۀ نامۀ فلسفه،شمارۀ 5.
- یارشاطر، احسان (1383)، شعر فارسی در عهد شاهرخ، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.