تحلیل گفتمان غزلیات حافظ با محوریت مفهوم گناه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی (CDA)، گرایش مطالعاتی بین‌رشته‌ای است که از اواسط دهۀ۱۹۶۰ تا اواسط دهۀ ۱۹۷۰ در پی تغییرات گستردۀ علمی و معرفتی در رشته‌های علوم اجتماعی و انسانی علاقه‌مند به بررسی و مطالعۀ ابعاد گفتمانی پرکتیس ­های اجتماعی به­وجود آمد. این رهیافت از نظریات جامعه‌شناختی کارل ماکس، آنتونیو گرامشی، لویی آلتوسر و... در بررسی ایدئولوژی‌های اجتماعی بهره گرفته است. در پژوهش پیش­رو، با بهره ­گیری از روش تحلیل محتوای کیفی، مفهوم گناه در غزلیات حافظ با استفاده از این رهیافت، تحلیل و چگونگی نگرش شاعر به این مفهوم ایستا از خلال اشعارش استخراج شده است. نتیجۀ پژوهش نشان می­دهد که با انطباق نظریۀ تحلیل گفتمان با شواهد استخراج شده از اشعار حافظ، می­توان با نگرشی متفاوت، به این شاعر شاخص نگریست. چون به­دست­آوردن حقایق تاریخی اگرچه غیرممکن نیست، اما بسیار دشوار است، باید متون به­­ جامانده را با دیدی همه­ جانبه بررسی کرد. بدین ترتیب، این پژوهش در صدد است با نظریۀ انتقادی گفتمان به تحلیل داده­های موجود بپردازد و در کنار انبوه تفاسیر به طبع رسیده، تفسیر و تبیین متمایزی را ارائه دهد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The analysis of the discourse of Hafez's sonnets focused on the concept of sin

نویسندگان [English]

  • Shirzad Tayefi 1
  • Sara Poorfarah 2
1 Associate professor of Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
2 PhD student in Persian language and literature, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

CDA Crisis Discourse Analysis is an interdisciplinary trend that began to emerge from the mid-1960s through the mid-1970s following the widespread scientific and epistemic changes in the social and human sciences interested in exploring the discursive dimensions of social action. This approach uses sociological theories of Karl-Max, Antonio Gramsci, Louis Althusser, and others in the study of social ideologies. In the foregoing research, we have tried to analyze the concept of guilty in Hafez's poetry using this approach, usng the method of analyzing qualitative content, and elucidating how the poet's attitude towards this static concept is extracted through his poems. The result of the research shows that by adapting the theory of discourse analysis to the extracted evidence from Hafez's poetry, one can look at this poet with a different attitude. Since it is at least very difficult to obtain historical facts, if not impossible, we must examine the remaining texts with an all-round view; thus, in this research, we tried to analyze the existing data with the critical theory of discourse We will present a distinct interpretation and explanation alongside a lot of interpretations.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Analysis of Discourse
  • Norman Fairklaf
  • Hafez
  • Sin
  • Explaining and Interpreting
- تایسن، لیس (1387)، نظریه­های نقد ادبی معاصر، ترجمۀ مازیار حسین­زاده و فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز.
- حافظ شیرازی، مولانا شمس‌الدین محمد (1392)، دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب­رهبر، چاپ پنجاه­ودوم، تهران: صفی­علیشاه.
- زرین­کوب، عبدالحسین (۱۳۸۷)، ارزش میراث صوفیه، چاپ سیزدهم، تهران: امیرکبیر.
- زرین­کوب، عبدالحسین (1387)، تاریخ در ترازو، چاپ دوازدهم، تهران: امیرکبیر.
- شمیسا، سیروس (۱۳۸۸). یادداشت‌های حافظ، چاپ اول، تهران: علم.
- شمیسا، سیروس (۱۳۸۸)، سبک­شناسی شعر، چاپ چهارم، تهران: میترا.
- فاضلی، محمد (۱۳۸۳)، «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران، سال چهارم، شمارۀ ۱۴، صص 81-107.
- فرکلاف، نورمن (۱۳۸۷)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌ها.
- لیمبرت، جان (۱۳۸۶)، شیراز در روزگار حافظ: شکوهمندی شهر ایرانی در قرون‌ وسطی. ترجمۀ همایون صنعتی­زاده، مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی دانشنامۀ فارسی، میراث فرهنگی شهر شیراز.
- معین، محمد (۱۳۷۵)، حافظ شیرین­سخن، به کوشش مهدخت معین، تهران: صدای معاصر.
- موسوی، سجاد (۱۳۹۱)، بررسی زبان‌شناختی حسن تعبیر در زبان فارسی، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، به راهنمایی ابراهیم بدخشان، دانشگاه کردستان.
- موسوی، سیدجلال (1390)، «زمینه­های ورود سعدی به آیین فتوت»، تاریخ ادبیات، پاییز و زمستان 1390، شمارۀ 69، دانشگاه شهید بهشتی، صص 141-164.
- یارمحمدی، لطف­الله (1391)، گفتمان­شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس.
- یثربی، سیدیحیی (1381)، آب طربناک (تحلیل موضوعی دیوان حافظ)، تهران: مرکز مطالعات و انتشارات آفتاب.
- یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (۱۳۸۹)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.