اشارات و معانی تعبیر «خلعت» در آثار سنایی، عطار و مولوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ;دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران

چکیده

خلعت از دیرباز، اغلب به پوشش ظاهری رایجی اطلاق می‌شد که حاکم، پادشاه یا خلیفۀ مسلمانان به وزیران یا امیران اعطا می‌کرده است. خلعت، نه‌تنها مقوله‌ای مرتبط با سلطنت و دربار، بلکه تعبیری است که اهل معرفت، به‌ویژه سنایی، عطار و مولوی در آثار خود آن را به‌کار برده‌اند. با فرض اینکه اهل معرفت از صراحت در کلام خودداری می‌کنند و تمایل دارند به معنای مورد نظرشان در کلام اشارت داشته باشند، قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که چه معانی و اشاراتی از تعبیر خلعت در آثار سنایی، عطار و مولوی قابل تأویل است؟ این پژوهش به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی انجام شده است. برایند تحقیق نشان می­دهد که اگر حضرت حق، خلعت خاص را به عارف هبه کند، نیکو و پسندیده است؛ در غیر این صورت، خلعت حجاب سالک خواهد بود. وهبی یا کسبی­بودن خلعت شأن اعتباری دارد؛ یعنی بر اساس برخی شواهد عارف می‌تواند از سر فضل حضرت حق، صاحب خلعت خاص شود و بر اساس برخی شواهد دیگر، عارف باید برای به‌دست‌آوردن آن جهاد با نفس کند. تشریفی­بودن خلعت مهم‌ترین وجه آن است. همچنین، خلعت می‌تواند در معنای عفو‌کردن و پوشانیدن عیوب سالک مورد نظر اهل معرفت باشد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Allegries and meanings of the interpretatin f "Cat f hnur" in the bks f Sanai, Attar and Rumi

نویسندگان [English]

  • Saeed Vaez 1
  • Tohid Tohid Shalchian Nazer 2
1 Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran
2 Ph.D. Student of Persian Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran
چکیده [English]

.
Cat f hnur has lng been cmmnly referred t as the cmmn dress given t ministers r emirs by a Muslim ruler, king, r caliph. Cat f hnur is nt nly a categry related t the mnarchy and the curt, but als an expressin that mystics, especially Sanai, Attar and Rumi, have used in their bks. Assuming that mystics refrain frm being explicit in speech and tend t refer t their intended meaning in speech, we set ut t answer the questin f what meanings and allegries can be interpreted frm the interpretatin f Cat f hnur in the bks f Sanai, Attar and Rumi? In this research by analytical-descriptive methd and Based n the evidence, we have shwn that if Gd gives a special Cat f hnur t the mystic, it is gd and pleasing; therwise Cat f hnur will be the veil f the mystic. The frgiveness r achievable f Cat f hnur has dimensins. That is, accrding t sme evidences, the mystic can be given a cat f hnur by Gd, and accrding t sme ther evidences, the mystic must fight with ne’s wn self t btain it. Ennbling f cat f hnur is its mst imprtant aspect. Als, Cat f hnur can mean frgiving and cvering the shrtcmings f mytics.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sanai
  • Attar
  • Rumi
  • mystic
  • Cat f hnur
  • frgiving
  • achievable
- ابن‌سینا، ابوعلی حسین‌بن عبدالله‌بن حسن‌بن علی‌ (1316)، ترجمۀ کتاب اشارات (قسمت الهیات و طبیعیات)، تهران: وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه.
- انوری، حسن (1355)، اصطلاحات دیوانی دورۀ غزنوی و سلجوقی، تهران: طهوری.
- چیت‌ساز، محمدرضا (1379)، تاریخ پوشاک ایرانیان: از ابتدای اسلام تا حملۀ مغول، تهران: سمت.
- دانش‌پژوه، منوچهر (1379)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، تهران: فرزان روز.
- سبزعلی­پور، جهاندوست (1385)، «خلعت و خلعت­پوشی»، رشد و آموزش زبان و ادب فارسی، ش 77، صص 26- 28.
- سجادی، سیدجعفر (1383)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، تهران: طهوری.
- سنایی، ابوالمجد مجدودبن‌آدم (1383)، حدیقة‌الحقیقة و شریعة‌الطریقة، تهران: دانشگاه تهران.
- سنایی، ابوالمجد مجدودبن‌آدم (1962م)، مکاتیب سنایی، هند: دانشگاه علیگره.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1298)، اسرارنامه، تهران: بی‌نا.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1323)، مظهرالعجائب و مظهرالاسرار، تهران: بی‌نا.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1355ق)، الهی‌نامه، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1373)، منطق‌الطیر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1376)، لسان‌الغیب، تهران: سنایی.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1384)، دیوان عطار، تهران: علمی و فرهنگی.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1905م)، تذکرة‌الاولیا، لیدن: مطبعۀ لیدن.
- غزالی، ابوحامد محمد (1383)، کیمیای سعادت، جلد 2، تهران: علمی و فرهنگی.
- کمپانی، نسیم (1391)، فرهنگ اصطلاحات پارچه و پوشاک در ایران (از دوران باستان تا آغاز عصر پهلوی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- گوهرین، سیدصادق (1380)، شرح اصطلاحات تصوف، ج 5، تهران: زوار.
- مستملی بخاری، اسماعیل (1363)، شرح التعرف لمذهب التصوف، جلد 1 و 2، تهران: اساطیر.
- مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1373)، مثنوی معنوی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
- مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1384)، دیوان کبیر شمس، تهران: طلایه.
- مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1386)، فیه ما فیه، تهران: نگاه.
- میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1371)، کشف‌الاسرار و عدةالابرار، ج7، تهران: امیرکبیر.
- همدانی، عین‌القضاة (1341)، تمهیدات، تهران: دانشگاه تهران.
- یارشاطر، احسان، و دیگران (1383)، پوشاک در ایران‌زمین (مصوّر)، ترجمۀ پیمان متین، تهران: امیرکبیر.