بررسی شیوۀ نقدِ سودی و انقروی در شرح‌نویسی بر دیوان حافظ و مثنوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی قزوین، ایران.

چکیده

از دیرباز زبان فارسی تأثیر شگرفی بر زبان و ادبیات عثمانی گذاشته‌ است و روزگاری زبان اصلی این منطقه بود و اندیشمندان عثمانی بسیاری در متون مهم فارسی تحقیق و تتبّع کرده‌اند و شرح‌های بسیاری نیز بر متون مهم ادب فارسی نوشته‌اند؛ از جملۀ آن‌ها می‌توان به شرح سودی بر گلستان سعدی، دیوان حافظ و شرح انقروی بر مثنوی مولوی اشاره کرد. چون شرح متن، نوعی نقد متن هم به‌شمار می‌آید و شرح‌نویسی رایج در گذشته و میان مسلمانان، بیشتر به نقد لفظ و محتوا می‌پردازد. هدف مقالۀ حاضر این است که شیوۀ شرح‌نویسی شارحان ترک و نوع نگاه آن‌ها را به متن‌های برجسته‌ای مانند دیوان حافظ و مثنوی بررسی کند و به روش مطالعۀ کتابخانه‌ای، شیوۀ فیش‌برداری و تحلیل داده‌ها، در پی پاسخ بدین پرسش است که زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در شرح‌نویسی این اندیشمندان چه تأثیری داشته ‌است و چه نشانه‌هایی را از نقد اجتماعی، تاریخی و... در شروح آنان می‌توان مشاهده کرد؟ همچنین، چه زمینه‌هایی از دیدگاه‌های فهم که امروزه بر بسیاری از شرح‌نویسی‌ها حاکم است، در این شروح به چشم می‌آید؟ به ­نظر می‌رسد، اگرچه بیشتر این شروح، شرح لفظ است، اما با نگاه شارحان سنّتی متفاوت است و ما رگه‌هایی از توجه به تاریخ و اجتماعِ زمان شاعر را در این شروح می‌بینیم. توجه به نسخه‌شناسی و بررسی صحّت انتساب بیت یا شعری به شاعران مورد بحث، تأویل‌های عرفانی، توجه به زندگی شاعر و اشخاص در شرح متن، از ویژگی‌های مهم این شروح است.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Method of Critique of Profit and Annulment in Commentary on the Divan of Hafez and Rumi's Masnavi

نویسندگان [English]

  • Saeed Ghasemi Porshokooh 1
  • Mansooreh Barzegar Klorzi 2
1 Ph.D. in Persian Language and Literature, Allameh Tabatabai University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Candidate in Department of Persian Language and Literature, Qazvin Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

.
Persian language has long had a great impact on Ottoman language and literature and was once the main language of this region and many Ottoman thinkers have researched and followed important Persian texts and have written many commentaries on important texts of Persian literature; Among them, we can mention the commentary on Soodi on Hafiz's Divan and the commentary on Anqravi on Rumi's Masnavi. Since the description of the text is also a kind of critique of the text and the common description in the past and among Muslims, it focuses more on word and content, the aim of this article is to describe the Turkish commentators and their view of prominent texts such as Hafiz's Divan. Masnavi and seeks to answer the question of what cultural, social and political contexts have influenced the description of these thinkers and what are the signs of social, historical... critique in the method of library study, filing method and data analysis. Can their details be seen? It seems that although most of these explanations are word descriptions, they are different from the view of traditional commentators, and we see traces of attention to the history and society of the poet's time in these explanations. Paying attention to the typography and examining the correctness of the attribution of a verse or poem to the poets in question, mystical interpretations, paying attention to the life of the poet and individuals in the description of the text, are important features of these explanations.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Literature
  • Commentary
  • Soodi
  • Anqravi
  • Literary Criticism
  • Word
  • Meaning
انوشه، حسن (1376)، دانشنامۀ ادب فارسی، ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جعفرزاده، سلیمان (1382)، تاریخ مسلمانان بوسنی، ارومیه: مانا طائب.
رسوخی انقروی، اسماعیل (1374)، شرح انقروی، ترجمۀ عصمت ستارزاده، تهران: زرین.
رفاهی‌بخش، زینب (1389)، سیر شرح‌نویسی بر متون ادب فارسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشت: دانشگاه گیلان.
ریاحی، محمدامین (1369)، زبان و ادبیات فارسی در قلمرو عثمانی، تهران: پاژنگ.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1361)، نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
سودی بسنوی، محمد (1352)، شرح بوستان سودی، ترجمۀ اکبر بهروز، تبریز: بی‌نا.
سودی بسنوی، محمد (1362)، شرح سودی بر حافظ، ترجمۀ عصمت ستارزاده، ارومیه: انزلی.
شمیسا، سیروس (1385)، نقد ادبی، تهران: میترا.
فاضلی، مهبود (1381)، بررسی و نقد شرح سودی بر بوستان سعدی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، تهران: دانشگاه تهران.
فروزانفر، بدیع‌الزّمان (1367)، شرح مثنوی شریف، تهران: زوار.
کیانوش، محمود (1354)، قدما و نقد ادبی، تهران: رز.
گولپینارلی، عبدالباقی (1366)، مولویه بعد از مولانا، ترجمۀ توفیق سبحانی، تهران: کیهان.
مدرسی، فاطمه (1384)، «زبان و ادب پارسی در آسیای صغیر»، نامۀ فرهنگستان، سال 7، شمارۀ 1 (پیاپی 25)، صص 84-70.
نیکلسون، رینولد آلین (1374)، شرح مثنوی معنوی مولانا، ترجمۀ حسن لاهوتی، تهران: علمی و فرهنگی.
هوف، گراهام (1365)، گفتاری دربارۀ نقد، تهران: امیرکبیر.