تحقیق در اندیشه‌های مولوی و ابن‌عربی و تحلیل دیدگاه آنان در باب مراتب ابراهیم (ع) (با تکیه بر فصوص‌الحکم و آثار منظوم مولوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی، استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به بیان دیدگاه‌های مشترک مولوی و ابن‌عربی دربارۀ باب مراتب حضرت ابراهیم (ع) در حوزۀ عرفان اسلامی می‌پردازد؛ ابن‌عربی و مولوی، به‌سبب داشتن منابع مشترک اعتقادی و فکری، دیدگاه‌ها و اندیشه‌های مشترک فراوانی دربارۀ این پیامبر الهی دارند و دلیل این موضوع، بن­ مایه‌های فکری مشترک آن‌ها به­ خصوص قرآن مجید، به‌عنوان سرچشمه و منبع اصلی معرفت و سپس احادیث و معارف اسلامی و تقریرات و تعلیمات عرفای سلف بوده است؛ بنابراین هر دو عارف به تعاریفی جامع دربارۀ جایگاه ابراهیم در نظام آفرینش پرداخته‌اند. در این نوشتار با روشی توصیفی‌ ـ‌ تحلیلی به بیان مبانی اندیشه های مولوی و ابن‌عربی در باب مراتب و جایگاه وجودی ابراهیم با تمثیلات همانندی از سوی ایشان با پنج محورِ: مقام خلّت، آتش نمرود، شکسته­ شدن بت­ها، استدلال­گری و یقین ابراهیم پرداخته­ ایم و پس از تشریح و تطبیق مفاهیم و مؤلفه ­های مشترک و متفاوت، به نتایج یکسانی رسیده­ ایم. 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of the Thoughts of Rumi and Ibn Arabi about the Levels of Ibrahim (AS) (Relying on the Fusul-Ul- Hikam and the Rumi's Poems)

نویسندگان [English]

  • Ali Mohammad Moazzeni 1
  • Seyed Mohammad Reza Hoseini 2
1 Professor of Persian Language and Literature, Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Candidate in Persian Language and Literature, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

.
Majd Khawafi, a poet and mystic of the eighth century, has registered his name among Saadi's followers by creating Rawkhald. Examining the structure of the anecdotes of this work and the elements of the story such as the character allows us to find the methods used in re-writing and compare it with his goals and ideas. The present article uses a descriptive-analytical method, while examining the text of Rozkhald's anecdotes, to classify the characters in terms of types in different groups, such as: typical, conventional, stereotypical, allegorical, symbolic, historical, and in terms of personality changes in two static groups. And Pouya examines and shows that the anecdotes of Rozkhald are short and concise and there is no opportunity to pay attention to the character in it. But because many of the characters are created by Majd Khafafi's mind and formed from the heart of the society of his time, it is quite familiar and tangible, and the author's payment in choosing them in conveying the theme and theme of the story is completely the same, despite the weakness in characterization. They play an important role in conveying the message of the story.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rumi
  • Ibn Arabi
  • Rankings of Ibrahim
  • Comparative Study
  • Common Views
قرآن کریم (1371)، ترجمۀ مصطفی خرمدل، چاپ اول، تهران: حیدری.
آملى، سیدحیدر (1422)، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، مصحح سیدمحسن موسوى تبریزى، چاپ سوم، تهران: وزارت ارشاد اسلامى.
ابن­عربی، محیی­الدین (1994)، الفتوحات­المکیه، مصحح: عثمان یحیى، ج 2 و 3 و 4 و 13،چاپ دوم، بیروت‏: دارالاحیاء التراث العربی.
ابن­عربی، محیی­الدین (1426)، عنقاء مغرب فى ختم الاولیاء و شمس المغرب‏، مصحح عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى    الدرقاوى‏، بیروت‏: دار الکتب العلمیه.
ابن­ عربی، محیی­ الدین (1396)، فصوص ­الحکم، مصحح محمد خواجوی، چاپ چهارم، تهران: مولی.
---------------- (1421)، مجموعه رسائل ابن ­عربى‏، بیروت‏، دار المحجة البیضاء.
----------------(1389)، نقش ­الفصوص، ترجمۀ نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
ابن ­فارض، عمر بن فارض‏ (1410)، دیوان، مصحح: مهدى محمد ناصر الدین‏، بیروت‏: دار الکتب العلمیه.
بحرانى و شیروانى‏، حسین بن على و على (1379)، سلوک عرفانى در سیرۀ اهل بیت، قم‏: وثوق‏.
پورنامداریان، تقی (1394)، داستان­های پیامبران در کلیات شمس، چاپ اول، تهران: سخن.
---------------- (1392)، در سایۀ آفتاب، چاپ چهارم، تهران: سخن.
جامى، عبدالرحمن ‏( 1370)، نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص‏، مصحح: سیدجلال الدین آشتیانى‏، چاپ دوم، تهران: وزارت ارشاد اسلامى.
جهانگیری، محسن (1375)، محیى الدین ابن­ عربى چهرۀ برجستۀ عرفان اسلامى‏، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
الجندى‏، مؤیدالدین (1423)، شرح فصوص ­الحکم، مصحح: سیدجلال الدین آشتیانى‏، چاپ دوم، قم‏: بوستان کتاب.
چیتیک، ویلیام (1393)، ابن­ عربی میراث­دار پیامبران، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
خلاصه شرح تعرف (1349)‏، مصحح احمد­على رجایى‏، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران‏.
خوارزمى‏، تاج­الدین حسین (1379)، شرح فصوص ­الحکم، تحقیق: حسن حسن­ زادۀ آملى‏، چاپ دوم، قم‏: بوستان کتاب.
خیاطیان، قدرت­ الله (1389)، «بررسی تطبیقی انسان کامل از نظر ابن­ عربی و مولوی»، خردنامۀ صدرا، شمارۀ 61، صص 64-40.
حسن ­زادۀ آملى‏، حسن (1378)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم‏، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.‏
--------------- (1381)، هزار و یک کلمه‏، قم‏: بوستان کتاب.
ذوقی، سهیلا (1391). «انسان کامل در عرفان مولانا و تطبیق نظریۀ او  به ابن­ عربی»، عرفانیات در ادب فارسی (ادب و عرفان،   ادبستان)، سال 3، شمارۀ 10، صص 138-127.
رازى، نجم­الدین دایه‏ (1322)، مرصاد العباد، تهران: بى­نا.
رودگر، نرجس (1397)، «عنوان­ گذاری و تحلیل فص ابراهیمی بر اساس شرح قیصری و جندی» دوفصلنامۀ پژوهش‌های عرفانی، سال اول، شمارۀ 1، صص 93-77.
رئیسی، زربانو (1386)، مقایسۀ اوصاف پیامبران اولوالعزم در مثنوی و فصوص ­الحکم ابن­ عربی، کارشناسی ارشد، داود اسپرهم، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدۀ ادبیات و زبان­های خارجی.
سبزوارى‏، ملاهادى (1374)، شرح مثنوى، مصحح: مصطفى بروجردى‏، ج 3، تهران: وزارت ارشاد اسلامى.
سلطان ولد، بهاء­الدین (1376)، انتهانامه‏، چاپ محمدعلى خزانه­دارلو، چاپ اول، تهران: روزنه‏.
سمعانى‏، احمد (1384)، روح الأرواح فى شرح أسماء الملک الفتاح‏، مصحح: نجیب مایل هروى‏، تهران: علمى و  فرهنگى.
سنایى‏، ابوالمجد مجدود بن آدم (1962)، مکاتیب سنایى‏، هند: دانشگاه علیگره‏.
سیف، عبدالرضا (1378)، داستان­های پیامبران در مثنوی، چاپ اول، تهران: سخن.
 شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیّه، چاپ چهارم، تهران: سخن.
شهیدى‏، سید‌جعفر (1373)، شرح مثنوى ،ج 2 و 3، چاپ اول، تهران: علمى و فرهنگى‏.
صدوقی ­سها، منوچهر (1381)، شرح جدید منظومۀ سبزواری، چاپ اول، تهران: آفرینش.
عراقى‏، فخرالدین (1363)، کلیات عراقى‏، مصحح: سعید نفیسى‏، تهران: سنایى.‏
عطار نیشابورى، فریدالدین (1355)، الهى­ نامه، تهران: کتاب­فروشى اسلامیه.‏
---------------- (1354)، مصیبت­ نامه‏، تهران‏: کتابخانۀ مرکزى.
عفیفی، ابوالعلاء (1380)، شرحی بر فصوص­الحکم، مصحح: نصرالله حکمت، ‏چاپ اول، تهران: الهام.
غنی، قاسم (1389)، تاریخ تصوف در اسلام، تهران: زوّار.
فراهى هروى (ملامسکین)، معین­الدین (1384)، تفسیر حدائق الحقائق‏‏، مصحح: سیدجعفر سجادى‏، تهران‏: دانشگاه تهران‏.
فرغانى‏، سعید­الدین (1428)، منتهى المدارک فى شرح تائیة ابن فارض‏، مصحح: عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى‏، بیروت‏، دار الکتب العلمیه.
فروزانفر، بدیع­الزمان (1393)، احادیث و قصص مثنوی، حسین داودی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
فروزانفر، بدیع­الزمان (1367)، شرح مثنوى شریف، ج1 و 2 و 3، چاپ اول، تهران: زوّار.
قونوى‏، صدر‌الدین (1393)، فکوک، مصحح: محمد خواجوی، چاپ سوم، تهران: مولی.
کاشانى‏، عبدالرزاق (1370)، شرح فصوص الحکم، قم‏: بیدار.
گولپی نارلى، عبدالباقى و توفیق سبحانى (1363)، مولانا جلال الدین، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
مظاهری، عبدالرضا (1386)، «خواب و رؤیا از دیدگاه ابن­ عربی»، ادیان و عرفان (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، سال چهارم، شمارۀ 11، صص 106-85.
مظاهری،‌‌ عبدالرضا (1385)، شرح نقش ­الفصوص محیی­ الدین ابن­ عربی، چاپ اول، تهران: خورشید باران.
مولوى، مولانا جلال‌الدین محمد بلخى (1966)، المثنوى المعنوى‏، ترجمۀ کفافى، محمد عبدالسلام، بیروت‏: المکتبه العصریه.
----------------- (1384)، دیوان کبیر شمس‏، مصحح: بدیع­ الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران: طلایه.
----------------- (1373)، مثنوى معنوى‏، مصحح: توفیق سبحانى‏، چاپ اول، تهران: وزارت ارشاد اسلامى.
نعیم‏، محمد (1387)، شرح مثنوى، مصحح: على اوجبى‏، تهران‏: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى.
‏ همایى‏، جلال‌الدین (1385)، مولوى نامه مولوى چه مى گوید؟، چاپ دهم، تهران: هما.
همدانى‏، سیدعلى (بی­تا)، حل فصوص­ الحکم، بی­جا. (این رساله بر اساس نسخۀ 2794 کتابخانه شهید على پاشا استانبول کار شده است).