بازنمایی بن مایۀ آیینه در غزلیات حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

از جمله واژگان نمادین، برجسته و مضمون­ساز در شعر فارسی، بن‎مایۀ آیینه است. توجه به آیینه با ویژگی­های ظاهری و نمادین برخاسته از آن، کیفیت و چگونگی پیدایش این تصاویر و پیوند آن‌ها با برخی از گفتمان­ های معرفتی و اجتماعی هر دوره، همواره موردنظر شاعران، به‌خصوص سخن­ سرایان سبک عراقی، قرار گرفته است. هدف مقالۀ حاضر، تبیین بن‌مایۀ آیینه و تحلیل پیوندهای معنای آن با دل و درون صافی شخص، چهرۀ معشوق و دیگر مصادیق آن ناظر به کارکردهای ظاهری، سمبلیک و اجتماعی آن در غزلیات حافظ است که از ر­هاورد واکاوی آیینه به­ عنوان نشانه‌ای معناآفرین و سپس به‌عنوان تصویری تکرا‌ر‌شونده و روایی (بن­مایه) بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که در غزلیات حافظ، از میان کار‌کردهای آیینه، بیشترین بسامد در ارتباط با دل سالک است و شاعر ضمن پیروی از گفتمان، تصاویر و مفاهیم مربوط به بن­ مایۀ آیینه در سبک عراقی، خلاقیت‌های فرمی و معنایی، تصاویر و شگردهای بلاغی بدیع و حتی گفتمان­ های اجتماعی را بر آن افزوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Representation of the Mirror Motif in Hafez's Lyric Poems

نویسندگان [English]

  • Farideh Davoudimoghadam 1
  • Zahra Eshaghi 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature Shahed University, Tehran, Iran
2 M.A. Student, Department of Persian Language and Literature Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the symbolic, prominent and thematic words in Persian poetry is the theme of the mirror. Attention to the mirror due to its appearance and symbolic features, the quality and how these images originated and their connection with some of the epistemological and social discourses of each period, has always been considered by poets, especially Iraqi-style speakers. . The purpose of this article is to explain the structure of the mirror and analyze the connections of its meaning with the heart and inner spirituality of the person, the beloved face and other examples of it according to its apparent, symbolic and social functions in Hafez's lyric poems. There is a recurring image title and face narration. The results show that in Hafez's lyric poems, among the functions of the mirror, the highest frequency of the mirror is related to the heart of the seeker. It has added rhetorical features and even social discourses.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • motif
  • mirror
  • Hafez lyric poems
  • mystic heart
  • wine cup

مراجع

برهان، محمدحسین بن خلف (1343)، برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمد معین،‌ تهران: ابن ­سینا.
بهنام­فر، محمد و زهرا دلپذیر (۱۳۹۲)، «موتیف آیینه در دیوان خاقانی»، فصلنامۀ شعر پژوهی (بوستان ادب)، دورۀ ۵، شمارۀ ۴ (پیاپی ۱۸)، صص 40-17.
تقوی، محمد و الهام دهقان (1388)، «موتیف چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟»، نشریۀ نقد ادبی، دورۀ 2، شمارۀ 8، صص 31-7.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1389)، دیوان حافظ، به کوشش سیدمحمد راستگو، تهران: نی.
خرمشاهی، بهاءالدین (1373)، حافظ ­نامه، تهران: نگاه.
خواجوی کرمانی، محمد بن علی (1394)، دیوان خواجو، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری و به کوشش فرید مرادی، تهران: نگاه.
سرامی‌، قدمعلی (۱۳۸۸)، «تجلی آیینه در ادبیات عرفانی ایران»، فصلنامۀ عرفان اسلامی، دورۀ ۶، شمارۀ ۲۴، صص 74-33.
سرامی، قدمعلی (1392)، عرفان در آیینۀ ذهن انسان، تهران: ترفند.
سعدی شیرازی، مصلح بی عبدالله (1383)، دیوان سعدی، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: روزنه.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم (1385)، دیوان سنایی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
شوالیه، ژان و آلن گربران (1384)، فرهنگ‌ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
عامری، زهرا و مهین پناهی (۱۳۹۴)،«بازتاب نماد آیینه در عرفان و اسطوره با تکیه بر بندهشن و مرصادالعباد»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی، دورۀ ۲، شمارۀ ۳ (پیاپی ۷)، صص 174-143.
غنی‌پور، احمد و مریم­السادات غفوری (1391)، «آیینه، مضامین و تناسبات شعری آن در غزلیات صائب تبریزی»، نامۀ پارسی، دورۀ 17، شمارۀ 1 و 2، صص 110-89.
فتوحی، محمود (1395)،بلاغت تصویر، چ 4، تهران: سخن.
قبادی، حسینعلی (1388)، آیین آینه، چ 2، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
نجم­ الدین رازی، عبدالله بن محمد (1373)، مرصاد‌العباد الی‌المعاد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
نسفی، عزیزالدین (1371)،الانسان‌الکامل، تهران: طهوری.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1388)، خسرو و شیرین، مصحح: حسن وحید دستگردی، چ 2، تهران: زوّار.
هال، جیمز (1380)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر. 
یاحقی، محمدجعفر (1389)، فرهنگ اساطیر و داستان ­واره‌ها در ادبیات فارسی‌، چ 3، تهران: فرهنگ معاصر.
پژوهشنامه متون ادبی دورۀ عراقی
دوره 2، شماره 4
دی 1400
صفحه 1-15

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار