محکوم بی محاکمه: (نقد پژوهش‌‌های انجام شده دربارۀ نسخۀ ناسخۀ مثنوی عبداللطیف عباسی و معرفی نسخ خطی آن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

ادبیات فارسی در شبه قارّۀ هند، صیتی گسترده و قلمروی بزرگ داشته است. در دوران سلطنت گورکانیان به­ ویژه اکبرشاه (م. 984 شمسی / 1014 قمری) و شاه جهان (م. 1044 شمسی /  1076 قمری )، ادبای فارسی‌گوی هندوستان، شگفتی­‌ها در زبان و ادب فارسی آفریده‌اند. یکی از این آثار بی­تکرار، تصحیح و تحقیقی است که منشی دیوان شاه جهان، عبداللطیف عباسی گجراتی از مثنوی معنوی مولانا جلال­ الدین محمّد بلخی، عارف و شاعر بزرگ ادبیات فارسی به دست داده است. این اثر که تا روزگار ما پای از نسخه‌‌های دست‌نویس فراتر نگذاشته بود، به ­تازگی با تصحیح متن و تحقیقاتی تکمیلی، به چاپ رسید و پنجره‌ای نو به متن­ پژوهی مثنوی گشود (عبداللطیف عباسی: 1400). این بررسی، بیانگر آن است که برخی از گزاره‌‌های نقدگونه بر این اثر، بدون تماس کافی و دقّت وافی در متن، به‌شکل کلّی و متأثّر از فضای عمومی پیرامون این اثر در محافل علمی و ادبی، مطرح شده و طبعاً در نسبت با واقعیت اثر، خطاهایی در آن راه دارد. همچنان که ستایش­‌های بدون تدقیق  نیز به همین عارضه مبتلاست. این مقاله با پرداختن به سیر پژوهش‌ها و داوری­‌های قبلی، ضمن معرفی نسخه‌‌های خطی نسخۀ ناسخۀ مثنوی، می‌کوشد تا ارزش‌های ادبی و تاریخی این اثر را بیرون از غبار داوری‌های کلّی، به پژوهشگران معرفی کند. درعین­حال، بدون افراط در تصدیق و تأصیل آن، پژوهشگران را به شناخت دقیق و فارغ از پیش­داوری از این اثر و بهره­ گیری از فواید تاریخی انضمامی و اشتمالی آن دعوت کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Convicted without Trial: A critique of the research conducted on the "Nuskheye Nashekhe" Final version of Masnavi, Corrected and Rectificated by Abdul Latif Abbasi and the introduction of its manuscript

نویسنده [English]

  • Zohair Tayyeb
Ph.D. Graduated in Persian Language and Literature, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Persian literature has had widespread popularity and a large territory in the Indian subcontinent. During the reign of the Gurkhanids, especially Akbar Shah (984 S.H. / 1014 A.H.) and Shah Jahan (1044 S.H./1076 A.H.), the Persian writers of India created wonders in the Persian language and literature. One of these unique works is the correction and research that the secretary of the Shah Jahan's court, Abdul Latif Abbasi Gujarati, has conducted based on Masnavi Ma’navi by Maulana Jalaluddin Mohammad Balkhi, a great mystic, and poet of Persian literature. This work, which had not surpassed the manuscripts in our day, was recently published with the correction of the text and additional research, opening a new window to the study of the text of Masnavi (Abdul Latif Abbasi: 1400).This study indicates that some critical propositions on this work, have been raised in a general way without accuracy and sufficient contact with the text, and influenced by the public atmosphere around this work in scientific and literary circles. Therefore, there are errors concerning the reality of the work. Just as unverified praise suffers from the same complication.While introducing the manuscripts of "Nuskheye Nashekhe" Final version of Masnavi, this article deals with the course of previous research and judgments, and it tries to introduce the literary and historical values of this work to the researchers, outside the dust of general judgments.At the same time, without over-acknowledging and elaborating, this study invites researchers to know this work accurately and without prejudice and to enjoy its tangible and possible historical benefits.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Masnavi
  • Abdul Latif Abbasi
  • Nuskheye Nashekhe
  • India
  • Correction and Rectification
بهزاد برهان (1394)، «نکاتی تازه دربارۀ زندگی عبداللطیف عباسی گجراتی»، مجلۀ شبه­قاره (ویژه­نامۀ نامۀ فرهنگستان)، بهار و تابستان، شمارۀ 4 صص 228-221.
جهانبخش، جویا (1397)، «نامه‌‌ها (پاسخ به گزارش ناقدانه)»، آینۀ پژوهش، مهر و آبان، شمارۀ 64، 121.
لاهوتی، حسن  (1393)، تصحیح شرح مثنوی نیکلسون با تطبیق با نسخۀ قونیه، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
حسینی ، مریم  (١٣٨٢)، «عبدالطیف عباسی بزرگ­ترین مصحح و شارح حدیقه در حدیقة­الحقیقة و شریعة­الطریقة» ، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حقیقی، فرزام (1393)، «تصحیح از نظر جامی و کارکرد آن در شرح لمعات عراقی»، آینۀ میراث، پاییز و زمستان، شمارۀ 55، 81.
روح­بخشان، عبدالمحمد و فرانسیس ریشار (1385)، کتاب ایرانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
سلیمانی، مجید،  بخارا ، فروردین و اردیبهشت 1398 - شماره 130 (‎15 صفحه - از 461 تا 475 ).
ماحوزی، مهدی؛ محمود طاووسی و احمد غلامی (1393)، مقالۀ فرهنگ لطایف اللغات عبداللطیف عباسی گجراتی و ویژگی‌‌های آن، مجلۀ مطالعات شبه­قاره، تابستان، سال ششم، شمارۀ 19، صص 64-47.
عباسی، عبداللطیف (بی­تا)، خلاصة­العشراء، مقدمه بر تذکرۀ بتخانه ملامحمد صوفی مازندرانی، نسخۀ خطی شمارۀ 120 مجلس شورا،  صفحۀ 4.
عباسی، عبداللطیف (1400)، نسخۀ ناسخۀ مثنوی، به تصحیح و تحقیق: زهیر طیب و همکاران، تراث اسلامی دارالتراث.
فروزانفر، بدیع­الزمان (1373)،  شرح مثنوی شریف، تهران: علمی فرهنگی.
گلچین معانی، احمد (1363)، تاریخ تذکره‌‌های فارسی،  تهران : کتابخانۀ سنایی.
مجرد، مجتبی و عبد­الله رادمرد (1391)، «متن آرمانی به روایت عبداللطیف عباسی و هلموت ریتر»، فصلنامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، سال دوم، شمارۀ 7، پاییز و زمستان، صص 50-41.
مشتاق­مهر، رحمان (1398)، «نسخۀ مثنوی مورخ 677 قونیه و چاپ‌های متعدد مبتنی بر آن»، نشریۀ زبان و ادب فارسی، بهار و تابستان، شمارۀ 215، صص 99-65.
منصوری، کورش (1381)، «نسخۀ ناسخه و عبداللطیف»، نشریۀ قند پارسی (رایزنی فرهنگی ایران در هند)، شمارۀ 17.
نذیر احمد، کبیر احمد جائسی (1372 و 1370)، «عبداللطیف عباسی گجراتی و نسخۀ انتقادی مثنوی معنویش»، نشریۀ آینده، سال 1370، شمارۀ 5 و سال 1372، شمارۀ 1 و شمارۀ 4.
ʿAmal-i ṣāliḥ, al-mawsūm bih, Shāhʹjahān nāmah, لاهور: مجلس ترقی ادب, 1958-1960 ,Muḥammad Ṣāliḥ ,BA73965679.