معنای کهن آزاد، آزادی و نقش آن در ترکیبات وصفی متون کلاسیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان، کردستان، ایران.

چکیده

با توجه ‌به کثرت کاربردِ «آزاد» در معنی رهایی و عدم تعلق، محققان در گزارش یا تصحیح متون پیشین، وقتی به تعبیر «آزاد» یا گونه‌های دیگر آن نظیر «آزاده» و «آزادی» به­ صورت مطلق یا در ترکیباتی چون «سرو آزاد»، «سوسن آزاد» و «آزادمرد» برخورده‌اند، از معنی اصلی واژه غفلت کرده‌اند. بررسی کتابخانه‌ای کاربرد تعابیر آزاد، آزاده، آزادی و آزادگان در متون کهن نشان می‌دهد این واژه ­ها، غیر از معنی رهایی و عدم تعلق، به معانی دیگر نظیر بی‌عیب، یک‌رنگ، سفید، سالم و بی‌نقص نیز به‌کار رفته است؛ بنابراین، وصف آزاده و آزادگی برای ستایش مردم و نامورشدن ایرانیان به آزادگان، مبتنی بر همین مفاهیم بوده است. وصف آزادگی برای ستایش خوبی، چندان کاربرد داشت که آزادی‌کردن به جای ستودن و شکرکردن نیز به‌کار می‌رفت.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Ancient Meaning of Azad, Azadi and its Role in the Descriptive Composition of Classical Texts

نویسنده [English]

  • Teymoor Malmir
Professor of Persian Language and Literature University of Kurdistan, Kurdistan,Iran.
چکیده [English]

Since the term Azad has been used mostly as a synonym of emancipation and independence, researchers, interpreting or correcting old texts, usually have ignored the real meaning of expressions like Azad, Azade and Azadi or compounds like Sarve Azad, Susane Azad, and Azad Mard. Documentary studying of terms Azad, Azade, Azadi and Azadegan in old texts shows that these terms, besides emancipation and independence, have some other meanings like faultless, sincere, white, healthy and perfect. Therefore, when descriptions as Azade, Azadegi and Azadegan have been used about Iranian people, they have been used in those latter meanings. The usage of Azadegi as a word for admiring goodness was so common that being free had the meaning of thankfulness and praising.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Azadegan
  • Azadwar
  • Azadi
  • poems Hafez
  • Sosan Azad
ابن ابالخیر، ایرانشاه (1370) بهمن‌نامه، تصحیح رحیم عفیفی، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
اردستانی، پیر جمال‌الدین محمد (1400) شرح الواصلین، تصحیح داود سلیمانی‌مقدم، رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ایلام.
استعلامی، محمد (1386) درس حافظ (نقد و شرح غزل‌های حافظ)، چاپ دوم، تهران: سخن.
انوری، علی بن محمد (1372) دیوان، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
بانوگشسب­نامه (1382) تصحیح روح­انگیز کراچی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
برزگرخالقی، محمّدرضا (1382) شاخ نبات حافظ، چاپ اول، تهران: زوّار.
برهان، محمدحسین خلف تبریزی (1376) برهان قاطع، تصحیح محمد معین، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
بیرونی، ابوریحان (1383) الصیدنه فی ­الطب (داروشناسی در پزشکی)، ترجمۀ باقر مظفرزاده، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
بیرونی، ابوریحان (1370) کتاب الصیدنه فی الطب، تصحیح عباس زریاب، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ترجمۀ قرآن موزۀ پارس (1355) تصحیح علی رواقی، چاپ اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
تفسیر شنقشی (گزاره‌ای از بخشی از قرآن کریم) (1354) تصحیح محمدجعفر یاحقی، چاپ اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جاوید، هاشم (1377) حافظ جاوید (شرح دشواری‌های ابیات و غزلیات دیوان حافظ)، چاپ دوم، تهران: فرزان روز.
جبلی، عبدالواسع (1361) دیوان، به اهتمام و تصحیح و تعلیق ذبیح­ الله صفا، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
جرجانی، اسمعیل بن الحسن بن محمد الحسینی (1384) الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه، تصحیح حسن تاج‌بخش، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
جلالیان، عبدالحسین (1379) شرح جلالی بر حافظ، چاپ اول، تهران: یزدان.
حمیدیان، سعید (1390) شرح شوق (شرح و تحلیل اشعار حافظ)، جلد 2، چاپ اول، تهران، قطره.
خاقانی شروانی (1368) دیوان، تصحیح ضیاء­الـدین سـجادی، چـاپ سـوم، تهران: زوّار.
خواجوی کرمانی، محمود بن علی (1370) همای و همایون، تصحیح کمال عینی، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
دبیرسیاقی، محمد (1354) فهرست الفبایی لغات و ترکیبات فارسی السامی فی الاسامی، چاپ اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دهخدا، علی­اکبر (1350) لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رودکی، جعفر بن محمد (1367) دیوان، زیر نظر براگینسکی، چاپ دوم، تهران: فخر رازی.
زادسپرم، جوان جم (1366) گزیده‌های زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشد محصل، چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زریاب­خویی، عباس (1368) آئینۀ جام (شرح مشکلات دیوان حافظ)، چاپ اول، تهران: علمی.
سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله (1367) کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی و تصحیح مجدد بهاءالدین خرّمشاهی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
سودی بسنوی، محمد (1366) شرح سودی بر حافظ، ترجمۀ عصمت ستارزاده، چاپ پنجم، تهران: زرین و نگاه.
سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری (1370) قصص قرآن مجید، به اهتمام یحیی مهدوی، چاپ سوم، تهران: خوارزمی.
شرف‌الدین، محمد بن عبدالله بن عمر (1368) خلاصۀ سیرت رسول­الله، تصحیح اصغر مهدوی و مهدی قمی­نژاد، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
طرسوسی، ابوطاهر محمد بن حسن علی بن موسی (1356) داراب­نامۀ طرسوسی، چاپ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
طوسی، نظام­الملک (1355) سیر الملوک (سیاست‌نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، چاپ سوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1388) الهی‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی ‌کدکنی، چاپ چهارم، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1373) مصیبت‌نامه، تصحیح عبدالوهاب نورانی‌وصال، چاپ چهارم، تهران: زوّار.
عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین بن محمدهادی (1913)، مخزن الادویه، چاپ اول، کانپور: بهگوان دیال.
فردوسی، ابوالقاسم (1374) شاهنامه، براساس چاپ مسکو به کوشش سعید حمیدیان، چاپ دوم، تهران: قطره.
فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، چاپ اول، تهران: مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
قطران تبریزی، شرف الزمان ابومنصور (1362) دیوان (از روی نسخۀ محمد نخجوانی)، چاپ اول، تهران: ققنوس.
کزازی،‌ میرجلال الدین (1388) گزارش دشواری­های دیوان خاقانی، چاپ پنجم، تهران: مرکز.
گرگانی، فخرالدین اسعد (1349) ویس و رامین، تصحیح ماگالی تودوا و الکساندر گواخاریا، چاپ اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مادح، قاسم (1380) جهان‌گیرنامه، تصحیح ضیاء‌الدین سجادی، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگـاه تهران و دانشگاه مک‌گیل.
معین، محمد (1371) فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال­الدین (1368) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، چاپ اول، تهران: مولی.
میهنی، محمد بن منور (1371) اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، مقدمه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: آگاه.
ناصرخسرو، ابومعین حمیدالدین (1370) دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، چاپ چهارم. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی، الیاس بن یوسف (1363) لیلی و مجنون، تصحیح حسن وحیددستگردی، چاپ دوم، تهران: علمی.