کارکردهای حسن تعلیل در منطق الطیر عطار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران ایران

2 دکتری زبان و ادبیات فارسی، مدرّس دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

در آثار ادبی، سخنور به‌مقتضای حال مخاطب، با استفاده از شگردهای ادبی متعدد و درخور، سخن را بر قوۀ تخیل بنیان نهاده، در نهایت با به‎کارگیری آرایه‎های بدیعی بر گیرایی و لطف کلام می‎افزاید. حسن تعلیل به‎عنوان آرایۀ بدیعی نه‎تنها در حسن و زیبایی کلام مؤثر است، از ارکان اصلی تخیل در کلام نیز به‎حساب می‎آید و شاعر زمانی از آن بهره می‎گیرد که بخواهد قوانین رایج علی و معلولی را بر هم بزند و مخاطب را همراه خویش، وارد دنیای خیالی و شاعرانه کند. در پژوهش حاضر به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی با نگاهی به منطقالطیر از دریچۀ حسن ‎تعلیل، ضمن بیان نمونه‎های بارز کاربرد آن در کلام عطار، کارکردهای آن نیز به‌روشنی بیان می‎‎شود تا افق‎ روشنی در مقابل دیدگان مخاطبان و علاقه‎مندان آثار عرفانی، به‎ویژه کلام عطار قرار بگیرد و در نهایت نیز به این نتیجه رهنمون می‎شود که هرچند حسن تعلیل در منطقالطیر بسامد بالایی ندارد، اما همین مقدار بهره‎گیری از آن، برای بیان مفاهیم هنری و ادبی، عرفانی، اجتماعی و روان‎شناسی و... سبب برجسته‎سازی و تأثیر مضاعف رویۀ معنایی کلام می‎شود و این‎گونه شاعری که با نگاهی متفاوت به جهان و قوانین آن می‎نگرد، مخاطب غرق در دنیای عادی و تکراری را با دنیای خیال آشنا می‎سازد؛ دنیایی که برخلاف انتظار اوست و همین عادت‎شکنی، تشخص ویژه‎ای به ‌کلام می‎بخشد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Functions of Fantastic Etiology in Farīduddīn ʿAṭṭār Nīšābūrī’s the Conference of the Birds

نویسندگان [English]

  • Alireza Omidbakhsh 1
  • Samaneh Mansori Ahashem 2
1 Assistant Professor of English Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
2 PhD in Persian Language and Literature, Lecturer at University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
چکیده [English]

In literary works, the author, based on the mood of the audience, makes use of various literary devices to incite the power of imagination to validate the beauty of his/her work. Fantastic Etiology, Hosn-e taʿlil (literally meaning “beauty of rationale”) is one the rhetorical devices which poets employ to make the conventional explanations sound unfamiliar to take the reader to the world of imagination. Through a descriptive and analytical method, the present study, examines the functions of fantastic etiology in Farīduddīn ʿAṭṭār Nīšābūrī’s the Conference of the Birds or Manṭeq al-ṭayr. By the presentation and discussion of the examples of fantastic etiology in ʿAṭṭār’s work, the present research determines that although this literary device is not frequently used in the Conference of the Birds, it helps ʿAṭṭār deal with complicated artistic, literary, mystical, social and psychological concepts and to highlight the sophisticated beauty of his work. The result is breaking the ordinary and repetitive world of the readers with an unusual world of imageries.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ʿAṭṭār
  • Fantastic Etiology
  • Hosn-e taʿlil
  • Manṭeq al-ṭayr
  • Rhetoric
- آرزو، سراج‌الدین‌ علی‌بن‌ حسام‌الدین (1381)، عطیۀ کبری و موهبت عظمی (نخستین رسالات به زبان فارسی در بیان و معانی)، مقدمۀ سیروس شمیسا، چ اول، تهران: فردوس.
- بادکوبه‌ای، واصف (1392)، در محضر عارفان، چ اول، تهران: قدسیان.
- خطیب قزوینی محمد عبدالرحمن (بی‎تا)، ایضاح فی علومالبلاغه، بیروت: دار الکتب اسلامی.
- رازی، نجم‎الدین (1391)، مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد، تصحیح محمدامین ریاحی، چ پانزدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
- رجایی، محمدخلیل (1359)، معالمالبلاغه در علم معانی، بیان و بدیع، چ سوم، شیراز: دانشگاه شیراز.
- رزمجو، حسین (1370)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، چ اوّل، مشهد: آستان قدس رضوی.
- روسو، ژان ژاک (1366)، قرارداد اجتماعی یا اصول حقوق سیاسی، ترجمۀ منوچهر کیا، تهران: گنجینه.
- زرین‎کوب، حمید (1367)، مجموعه مقالات، تهران: معین‌ـ‌علمی.
- زرین‎کوب، عبدالحسین (1362)، ارزش میراث صوفیه، چ پنجم، تهران: امیرکبیر.
- سجادی، سیدجعفر (1383)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چ هفتم، تهران: طهوری.
- طایفی، شیرزاد؛ کریم‎زاده، ابراهیم (1400)، «نقد حکایت شیخ صنعان عطار بر مبنای نظریۀ سیستم‎های پیچیده»، متنشناسی ادب فارسی، سال سیزدهم شمارۀ چهارم، 33-51.
- عطار، فریدالدین (1384)، منطق‌الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- عطار، فریدالدین (1378)، صدای بال سیمرغ: دربارۀ زندگی و اندیشه عطار، چ اول، تهران: سخن.
- علوی‎مقدم، محمد و رضا اشرف‎زاده (1379)، معانی و بیان، چ دوم، تهران: سمت.
- علیزاده، حمید (1383)، آلفرد آدلر: گسترۀ نظریۀ شخصیت و رواندرمانی، تهران: دانژه.
- قطب راوندی، سعیدالدین هبه‎االله (1380)، شفابخش و مشکلگشا، ترجمۀ حسین قهستانی، قم: نهاوندی.
- قلی‎پور گیلانی، مسلم (1380)، تلخیص جواهرالبلاغه در معانی بیان و بدیع، چ اول، قم: قم.
- کریستی، آنتونی (1373)، اساطیر چین، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
- کویاجی، جهانگیر کوروجی (1353)، آیینها و افسانههای ایران و چین باستان، ترجمۀ جلیل دوستخواه، تهران: کتاب‎های جیبی.
- محرمی، رامین و سمانه منصوری آلهاشم (1400)، «انس و هیبت و وجوه تعلیمی آن دو در حدیقۀ سنایی و مثنوی معنوی»، فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 13، شمارۀ 49، 271-301.
- مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (۱۳۶۳)، شرحالتعرف لمذهب التصوف، تصحیح: محمد روشن، چاپ اول، تهران: اساطیر.
- منصوری، سمانه (1391)، بررسی صنایع بیانی و بدیع معنوی در دیوان سعید خان مولتانی، پایانامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه زاهدان، استاد راهنما: مریم خلیلی جهانتیغ.
- همایی، جلال‎الدین (1368)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ ششم، تهران: هما.
- واعظ کاشفی سبزواری، میرزاحسین (1369)، بدایعالافکار فی صنایعالاشعار، ویراستۀ میرجلال‎الدین کزازی، چاپ اول، تهران: مرکز.
- وحیدیان کامیار، تقی (1383)، بدیع از دیدگاه زیباییشناسی، تهران: نیل.