نقد منظومۀ خسرو و شیرین نظامی بر مبنای نظریۀ سیستم های پیچیده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

نظریۀ «سیستم‌های پیچیده» به ارتباط بین اجزای سیستم، بروز رفتارهای جمعی در آن و کیفیت تعامل آن با محیط می‌پردازد و بیانگر رفتارهای نامنظم، غیرخطی، غیرقابل پیش‌بینی و پیچیده در سیستم‌ها و قائل به نوعی الگوی نظم نهایی در تمام این بی‌نظمی‌هاست؛ یعنی وجود تغییرات شدید، رفتارهای نامنظم، دگرگونی‌های غیرقابل پیش‌بینی، حرکات بحرانی و... که اگرچه بی‌نظم و آشوب‌ناک می‌نمایند، در درازمدت و با تکرار، الگوی منظمی دارند. در پژوهش پیش‌رو، به روش تحلیل کیفی، با نقد روایت خسرو ‌و ‌شیرین در بستر نظریۀ سیستم‌های پیچیده، پیش‌بینی‎ناپذیری رخداد‌های آن تحلیل و با تأکید بر تعاملات بین اجزاء داستان، هویت آن‎ها و کلیت سیستم و آشوبناکی آن تعیین شده است. غنای بالا و تنوع کنش‌ها و تعامل‌ها میان انبوهی از متغیرهای مستقل، خودسازما‎ن‎دهی، انطباق‌پذیری برای حفظ بقا و منافع خود و تأثیرگذاری بر محیط اطراف، از عناصر شاخص این منظومه است که کاربست این نظریه را در تحلیل آن امکان‌پذیر می‌کند. خسرو و شیرین، روایت‎گر عشق و وصال شاهزادۀ ایران با برادرزادۀ بانوی ارمن است، اما قتل یکی و خودکشی دیگری، به آن رنگ عاشقانه و شاعرانه می‌بخشد. با نگاهی سیستمی، می‌توان رفتار آشوبناک خسرو در ازدواج با مریم و شکر و خودکشی فرهاد و شیرین را به‌عنوان سیستم‌هایی با رفتارهایی غیر‌قابل پیش‌بینی و نامنظم، در نظر گرفت که عملکرد هریک، تلاش برای ایجاد وضعیت مطلوب و به تعبیر سیستمی، تعادل با محیط است. دستاورد مهم دیگر این پژوهش، کمک به شکل‌گیری نوعی مدل مطالعاتی میان‌رشته‌ای است که می‌تواند به درک جامع‌تری از منظومه‌های ادبی کمک کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique of Nezami's Khosrow and Shirin based on Complex Systems Theory

نویسنده [English]

  • Shirzad Tayefi
Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

"Complex systems theory" deals with the relationship between system components, collective behaviors in it and the quality of its interaction with the environment and expresses irregular, nonlinear, unpredictable, and complex behaviors in systems and assumes a finite order pattern in all of these irregularities; That is, the existence of drastic changes, irregular behaviors, unpredictable changes, critical movements, etc., which, Although they are chaotic, they have a regular pattern in the long-term and with repetition. In the study, by criticizing Khosrow and Shirin's narrative based on the theory of complex systems by qualitative analysis, the unpredictability of its events is analyzed and with emphasis on the interactions between the components of the story, their identity and the system as a whole and its chaos is determined. The richness and variety of actions and interactions Among the many independent variables, self-organization, adaptability to maintain their survival and interests, and impact on the environment, are key elements of this system that make it possible to apply this theory in its analysis. Khosrow and Shirin narrates the love and union of Khosrow and Shirin, but the murder of one, and the suicide of the other, make it romantic and poetic. From a systemic point of view, Khosrow's chaotic behavior in his marriage to Maryam and Shekar and Farhad and Shirin's suicide can be considered as systems with unpredictable and irregular behaviors that the function of each is an attempt to create the desired situation and, in a systemic sense, balance with the environment.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theory of complex systems
  • self-organization
  • self-reference
  • chaos
  • Khosrow and Shirin
الوانی، سیدمهدی و حسن دانایی‌فرد (1384)، تئوری نظم در بی‌نظمی و مدیریت، تهران: صفار.
- بختیاریان، مریم و مجید اکبری (1393)، «تأملاتی بر سه موج متفاوت از نظریه‌های سیستم‌ها‌ی اجتماعی»، جستارهای فلسفی، شمارۀ 25، 35-54.
- ثروت، منصور (1372)، مجموعه مقالات کنگرۀ بین‌المللی بزرگداشت نهمین سدۀ تولد حکیم نظامی گنجوی، سه جلدی، مقالۀ «نظامی شاعر بزم‎پرداز»، نوشتۀ اسماعیل حاکمی، دانشگاه تبریز.
- حسینی، سیدمحمدحسین (1396)، «درآمدی انتقادی بر نظریه‌های آشوب و پیچیدگی»، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، سال هفدهم، شمارۀ ششم، 175-208.
- حمیدیان، سعید (1373)، آرمان‌شهر زیبایی: گ‍ف‍ت‍اره‍ای‍ی‌ در ش‍ی‍وۀ‌ ب‍ی‍ان‌ ن‍ظام‍ی‌، تهران: قطره.
- خاشعی، وحید و عطاءالله هرندی (1395)، مدیریت سازمان‌ها در شرایط پیچیده، تهران: مبلغان.
- داورپناه، محمدرضا (1395)، سیبرنتیک، نظریۀ عمومی‌کنترل مکانیسم‌ها در سیستم‌ها‌ی مکانیکی و ارگانیکی، تهران: دبیزش.
- زاهدی، شمس‌السادات (1394)، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم‌ها (مبانی سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت)، تهران: دانشگاه علّامۀ طباطبایی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1372)، پیر گنجه در جست‌وجوی ناکجاآباد: درب‍ارۀ‌ زن‍دگ‍ی‌، آث‍ار و ان‍دی‍ش‍ۀ‌ ن‍ظام‍ی، تهران: سخن.
- ستاری، جلال (1383)، سایۀ ایزوت و شکرخند شیرین، تهران: مرکز.
- سعیدی سیرجانی، علی‎اکبر (1381)، سیمای دو زن: ش‍ی‍ری‍ن‌ و ل‍ی‍ل‍ی‌ در خ‍م‍سۀ‌ ن‍ظام‍ی‌ گ‍ن‍ج‍وی‌، تهران: پیکان.
- عنایتی، غلامرضا و سیدآرمان هامونی (1391)، نظریه‌های سیستمی، مشهد: مرندیز.
- غفاری‎نسب، اسفندیار و محمدتقی ایمان (1392)، «مبانی فلسفی نظریۀ سیستم‌های پیچیده»، فصلنامۀ روششناسی علوم انسانی، سال 19، شمارۀ 76، 41-59.
- فرشاد، مهدی (1362)، نگرش سیستمی، تهران: امیرکبیر.
- میچل، ملانی (1395)، سیری در نظریۀ پیچیدگی، تهران: نشر نو.
- نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1390)، خسرو و شیرین، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ دوازدهم، تهران: قطره.