نقد مقامات حمیدی با رویکرد نشانه شناسی اخلاق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

با اتخاذ رویکردی بینارشته‌ای در مطالعة آثار ادبی به‌عنوان یکی از ابزارهای مؤثر نمایش جریان‌های اندیشه در جامعه، می‌توان در کنار لذت هنری، با کشف عناصر اخلاقی و اجتماعی و آگاهی از دلیل و نحوة وقوع آن‌ها، به تقویت زیربنای اخلاق و فرهنگ جامعه پرداخت. این نقطۀ اشتراک ادبیات و دیگر رشته‎های علوم انسانی را می‌شود نشانه‌شناسی اخلاق نامید: محافظت از چرخة حیات در جهان. پژوهش پیشِ‎رو با پرداختن به مقامات حمیدی و تحلیل کمّی و کیفی عناصر اخلاقی آن به این نتیجه رسیده که الف) نویسنده/ متن 1. با روشی نسبتاً محتاطانه و سبکی بین توصیف و ترغیب و با توجه کمتر به جزئیات روایت، تصویری از شرایط اجتماعی و حکومتی دوران خود و 2. با بیان ویژگی‎های اخلاقی شخصیت‌های مقامه‎ها، تصویری از شرایط اخلاقی افراد یا خصوصیات مورد نظر خود را دربارة زیست اخلاقی انسان‎ها نمایش داده است. ب) میزان توجه به اخلاقیات در مقامات به اندازه‎ای است که می‌توان نویسنده را دارای نگرانی‎های اخلاقی و اجتماعی دانست و کتاب یا دست‌کم بخش‌هایی از آن را نیز محاکاتی از واقعیات دوران خود. ج) بیشترین نشانه‎های اخلاقی فردی به طیف‎های عقلانیت/جهالت و صداقت/بی‎صداقتی و بیشترین نشانه‎های اخلاقی اجتماعی به طیف‎های رفاه/فقر و عدالت/ظلم اختصاص دارد. د) واقعیت‎های مشهود یا درلفافة مقامات (و نه حتماً حقیقت ذاتی انسان) اثبات‎کننده این ادعاست که انسان در شرایط مختلف و به دلایل متفاوت، بسیار به دروغ پناه می‎بَرد. دقت به پیامدهای زیان‎بار این مسئله می‎تواند دست‎کم در خلوت انسان، محرّکی باشد برای اهتمام به ساختن جهانی با رنج‎های کمتر و زیبایی‎های بیشتر.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique of Maghamat-e Hamidi With the Semioethics approach

نویسندگان [English]

  • Shirzad Tayefi 1
  • Mohammad Hassan Hassanzadeh Niri 1
  • Abbas Rezvani 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Student of Persian Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

By studying literary masterpieces with an interdisciplinary approach, and accurately recognizing and interpreting moral signs, and knowing why and how they occur we can get acquainted with our cultural past and can strengthen the moral and cultural foundations of society.This analysis, as an intersection of the Literature, Linguistics, Sociology and Ethics, can be called Semioethics: Take care of Life and Existence in the world. Accordingly, with the method of quantitative and qualitative analysis of moral elements, "Maghamat-e Hamidi" has been studied in the forthcoming research, and the following results about the Author / Text are obtained: 1.By a relatively cautious way, and with less attention to the details of the narrative, a picture of the social and governmental situation of the time has been presented. 2.By mentioning the moral characteristics of the characters, a picture of the moral status of individuals or an ideal view of human morality has been presented. 3.The frequency of attention to individual and social ethics in the text is such that the author can be considered as a person who had moral and social concerns, and the work, or at least parts of it, can be also considered a representation of the realities of the time. 4.Most moral signs belong to the range of rationality/ignorance, honesty/dishonesty, justice/oppression and welfare/poverty. 5.The obvious or hidden facts in famous literary works (and not necessarily the fact of human existence) confirm the claim that human beings take refuge in many lies under different circumstances and for different reasons

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maghamat-e Hamidi
  • Semiotics
  • Semioethics
- ارشاد، فرهنگ (۱۳۹۱)، کندوکاری در جامعهشناسی ادبیات، تهران: آگه.
- اکو، امبرتو(۱۳۹۷)، نشانه‌شناسی، ترجمۀ پیروز ایزدی، چاپ پنجم، تهران: ثالث.
- ایزوتسو، توشیهیکو (۱۳۹۴)، مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن مجید، ترجمة فریدون بدره‌ای، چاپ سوم، تهران: فرزان روز.
- بلخی، قاضی حمیدالدین ابوبکر (۱۳۹5)، مقامات حمیدی، تصحیح رضا انزابی‎نژاد، چاپ پنجم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- جوادی، محسن (۱۳۹۰)، آشنایی با متون اخلاق اسلامی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه پیام نور.
- چندلر، دانیل (۱۳۹۷)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، چاپ ششم، تهران: سورۀ مهر.
- دوفوشه کور، هانری (۱۳۷۷)، اخلاقیات، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- زمانیان، علی (۱۳89)، «علت‌شناسی آسیب‌های اخلاقی در ایران»، پژوهشنامة اخلاق (۱)، منتشرشده از سوی پژوهشکدة تحقیقات استراتژیک در سال ۱۳۸۹، 136-111.
- سارتر، ژان پل (۱۳۵۶)، ادبیات چیست، ترجمۀ ابوالحسن نجفی، تهران: کتاب زمان.
- شعیری، حمیدرضا (۱۳۹۵)، نشانه‌معناشناسی ادبیات، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- شفیعی‎کدکنی، محمدرضا (۱۳52)، «انواع ادبی و شعر فارسی»، خرد و کوشش، (11 و 12)، 117-96.
- شمیسا، سیروس (۱۳90)، سبکشناسی نثر، چاپ اول ویرایش دوم، تهران: میترا.
- صفوی، کوروش (۱۳۹۱)، نوشته‌های پراکنده (دفتر دوم)، تهران: علمی.
- صفوی، کوروش (۱۳۹۱)، آشنایی با زبان‌شناسی در مطالعات ادب فارسی، تهران: علمی.
- صفوی، کوروش (۱۳۹۵)، فرهنگ توصیفی مطالعات ادبی، تهران: علمی.
- طوسی، خواجه نصیرالدین(۱۳۹۱)، اخلاق ناصری، به‌تصحیح مجتبی مینوی و علی‌رضا حیدری، چاپ هفتم، تهران: خوارزمی.
- فنایی، ابوالقاسم (۱۳۸۴)، دین در ترازوی اخلاق، تهران: صراط.
- کاوندی، سحر (۱۳۹۰)، «مبانی اندیشه‌های تربیتی فارابی»، معرفت اخلاقی، مؤسسة آموزشی و پژوهش امام‎خمینی، 3 (1)، 64-45.
- کوبلی، پاول (۱۳۹۶)، سیر نشانه‌شناسی، ترجمۀ راحله قاسمی، تهران: سیاهرود.
- گیرو، پی‌‌یر (۱۳۹9)، نشانه‌‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، ویراست دوم، چاپ اول، تهران: آگه.
- مرداک، آیریس (۱۳۸۷)، سیطره خیر، ترجمۀ شیرین طالقانی، تهران: شور.
- ملکیان، مصطفی (۱۳۸۹)، حدیث آرزومندی، تهران: نگاه معاصر.
- ون لئووِن، تئو (۱۳۹۵)، آشنایی با نشانه‌شناسی اجتماعی، ترجمۀ محسن نوبخت، تهران: علمی.
- هلیدی، مایکل و رقیه حسن (۱۳۹۳)، زبان، بافت و متن، ترجمۀ محسن نوبخت، تهران: سیاهرود.