بازخوانی مؤلفه‌های گفتمان مدحی نظامی گنجوی در دیباچۀ اقبال‌نامه، بر بنیاد نظریۀ فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

اقبالنامهآخرین مثنوی نظامی گنجه‎ای است که بخشی از دیباچه‎اش حاوی ستایش ممدوح است. نورمن فرکلاف، زبان‎شناس انگلیسی، از بنیان‎گذاران تحلیل گفتمان انتقادی است. فرکلاف برای تحلیل متون، الگویی سه‎بُعدی پیشنهاد داده است: توصیف، تفسیر و تبیین. هدف نهایی او، روشن‎ساختن ارتباط میان متن، گفتمانی که متن در آن تولید می‎شود و مناسبات قدرت و ایدئولوژی و هژمونی است تا سرانجام مشخص شود که متنْ گفتمان و ایدئولوژی مسلط را بازتولید می‎کند، به چالش می‎کشد، یا تغییر می‎دهد. پرسش این است که نظامی در مدح پادشاه، با گفتمان مسلط چه مواجهه‎ای داشته است؟ دریافتیم که با وجود چندین گفتمان، گفتمان اشعری- صوفیانه، گفتمان اصلی است که اگرچه گاهی به‎چالش کشیده می‎شود، در مجموع نظامی آن را به نفع شاه و در جهت تداوم سلطه‎اش بازتولید می‎کند. شاعر در مشروعیت‎بخشی به ممدوح، به‌خوبی توانسته است از ظرفیت‎های واژگانی و دستور زبانی -گزینش واژگان و تعبیرات خاص، حُسن تعبیر، تقابل معنایی، وجه اخباری افعال، استفهام، جملات معلوم، ضمایر و قیود- و اصول عقاید اشاعره بهره بگیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Rereading Discourse Features of Praise in the Prologue of Nizami's Iqbal-Nameh, based on Norman Fairclough's theory

نویسندگان [English]

  • Ne,matollah Iranzadeh 1
  • Sajjad Maniee 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student of Persian Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Iqbal-Nameh is the last Couplet-poem of Nizami Ganjavi that part of whose Prologue contains the praise of the king. Norman Fairclough, an English linguist, is one of the founders of critical discourse analysis. Fairclough has proposed a three-dimensional model for analyzing texts: description, interpretation, and explanation. His ultimate goal is to clarify the connection between the text, the discourse in which the text is produced, and the connection between power and ideology and hegemony so that it can be determined that the text reproduces, challenges, or changes the dominant discourse and ideology. The question is, what has Nizami faced with the dominant discourse in praising the king? We found that despite the existence of several discourses, the Ash'ari-Sufi discourse is the main discourse, and although it is sometimes challenged, Nizami reproduces it in the King's favor and line with the continuation of his Domination. In legitimizing King, the poet has been able to take advantage of the lexical and grammatical capacities - the choice of words and special interpretations, good interpretation, semantic contrast, the informative aspect of verbs, question, known sentences, pronouns, and Adverbs- and the principles of Ash'ari beliefs.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nizami
  • Iqbal-Nameh
  • Critical Discourse Analysis
  • Norman Fairclough
  • Praise of the king
- قرآن مجید (1394)، محمد مهدی فولادوند، تهران: پیام عدالت.
- آقاگل‎زاده، فردوس (1394)، تحلیل گفتمان انتقادی، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
- آقاگل‎زاده، فردوس (1399)، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، چاپ دوم، تهران: علمی.
- احمدوند، عباس (1397)، شاه، دانشنامۀ جهان اسلام، جلد 26، تهران: بنیاد دایرة‎المعارف اسلامی.
- ایگلتون، تری (1398)، درآمدی بر ایدئولوژی، اکبر معصوم‎بیگی، چاپ دوم، تهران: بان.
- ثروت، منصور (1392)، گنجینۀ حکمت در آثار نظامی، تهران: علمی.
- ثروتیان، بهروز (1394)، جادو سخن جهان نظامی، تهران: معین.
- جرجانی، میر سیّد شریف (1394)، تعریفات، حسن سیّدعرب و سیماسادات نوربخش، چاپ دوم، تهران: فرزان‎روز.
- حاج‎سیدجوادی و دیگران (1396)، مَلَک، دایرةالمعارف تشیّع، جلد 15، چاپ دوم، تهران: حکمت.
- رودگر، قنبرعلی (1390)، خطبه، دانشنامۀ جهان اسلام، جلد 15، تهران: بنیاد دایرة‎المعارف اسلامی.
- زنجانی، برات (1394)، احوال و آثار و شرح مخزنالاسرار نظامی گنجوی، چاپ نهم، تهران: دانشگاه تهران.
- شمیسا، سیروس (1386)، سبکشناسی شعر، چاپ سوم، تهران: میترا.
- شمیسا، سیروس (1399)، معانی، چاپ چهارم، تهران: میترا.
- صفا، ذبیح‎الله (1391)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد 2، چاپ هفدهم، تهران: فردوس.
- طوسی، نظام‎الملک (1398)، سیرالملوک (سیاستنامه)، محمود عابدی، تهران: سخن.
- غلامرضایی، محمد، (1395)، سبکشناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو، چاپ پنجم، تهران: جامی
- فتوحی، محمود (1398)، سبکشناسی، چاپ چهارم، تهران: سخن.
- فرکلاف، نورمن (1399)، تحلیل گفتمان انتقادی، روح‎الله قاسمی، چاپ دوم، تهران: اندیشۀ احسان.
- کیانی فرید، مریم (1383)، توفیق، دانشنامۀ جهان اسلام، جلد هشتم، تهران: بنیاد دایرة‎المعارف اسلامی.
- گوینده، حمید (1394)، خمر، دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 22، تهران: مرکز دائرة‎المعارف بزرگ اسلامی.
- لطفی، اسدالله (1390)، خمر، دانشنامۀ جهان اسلام، جلد 16، تهران: بنیاد دایرة‎المعارف اسلامی.
- مشکور، محمّدجواد (1398)، فرهنگ فرق اسلامی، چاپ هشتم، مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی.
- نظامی عروضی، احمد بن عمره (1388)، چهار مقاله، محمد معین، تهران: معین.
- نظامی، الیاس بن یوسف (1381)، شرفنامه، حسن وحید دستگردی و سعید حمیدیان، چاپ چهاردهم، تهران: قطره.
- نظامی، الیاس بن یوسف (1383)، اقبالنامه، حسن وحید دستگردی و سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: قطره.
- نظامی، الیاس بن یوسف (1397)، اقبالنامه، برات زنجانی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
- وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی (1399)، دستور زبان فارسی (1)، چاپ بیستم، تهران: سمت.
- وزین‎پور، نادر (1374)، مدح داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی، تهران: معین.
- یارمحمدی، لطف‎الله (1393الف)، ارتباطات از منظر گفتمانشناسی انتقادی، چاپ سوم، تهران: هرمس.
- یارمحمدی، لطف‎الله (1393ب) ، گفتمانشناسی رایج و انتقادی، چاپ دوم، تهران: هرمس.
- یارمحمدی، لطف‎الله (1399)، درآمدی به گفتمانشناسی، چاپ سوم، تهران: هرمس.
- یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1400)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، هادی جلیلی، چاپ دهم، تهران: نی.