بررسی تأثیر نهج‌البلاغه در مثنوی با رویکردی تطبیقی بر اساس مبحث توحید افعالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه دروس عمومی، مدرس (مربی) دانشگاه علوم پزشکی آبادان، ایران.

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، (استادیار) واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران

چکیده

توجّه به توحید از اصولی است که همواره تمامی مسلمانان با تمامی گرایش‎های فرعی به آن معتقدند. بحث از توحید افعالی به‌عنوان یکی از مراتب سه‎گانۀ توحید (توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید افعالی) نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این پژوهش، تلاش شده است تا به شیوۀ توصیفی‌‌تحلیلی و با تکیه بر رویکرد تطبیقی به اثرپذیری مثنوی از نهجالبلاغه، (به‎دلیل اشتراک و نوع همگونی دیدگاهی) در مبحث توحید افعالی پرداخته شود. این اشتراک دینی در دو سوی عالم و در دو زمان ناهمگون، انسان‎ها را به اشتراک دیدگاهی در مبحث توحید افعالی آشنا می‎سازد. هر دو برای اثبات یگانگی پروردگار و مراتب کمال انسانی، مراحلی قائل‎اند. هدف این نوشتار از برسی تطبیقی در دو اثر نهجالبلاغه و مثنوی، بررسی تأثیر و تأثر، تطبیق و روشن‎سازی ابعاد توحید افعالی در موضوعات خرد‎تر چون خالقیت، ربوبیت و مالکیت و ذکر بسامد و شباهت‎های دیدگاهی و گفتاری آن دو بزرگ (در برخی موارد، تفاوت‎ها) در ابعاد فوق است. نتایج بررسی حاکی از آن است که به‎طور قطع، مثنوی مولانا از نهجالبلاغه تأثیر پذیرفته است. همچنین لازم به ذکر است که بیشترین تأکید مولانا در بحث توحید افعالی، بر «توحید در ربوبیت» بوده و در این حوزه، مطالب گسترده‎تری در مقایسه با نهجالبلاغه دربارۀ توحید در مالکیت ذکر کرده است. و در آخر می‎توان گفت تأکید امام‌علی (ع) در نهجالبلاغه نیز بیشتر در بحث «توحید در خالقیت» متمرکز بوده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the effect of Nahj al-Balagha in Masnavi with a comparative approach based on the subject of monotheism of verbs

نویسندگان [English]

  • Sara Javid Mozafari 1
  • Mandana Alimi 2
1 General School, (instructor), Abadan University of Medical Sciences, Iran
2 Persian Language and Literature Department (Assistant Professor) AzadShahr Unit, Islamic Azad University, Azadshahr, Iran
چکیده [English]

Pay attention to monotheism is one of the principles that all Muslims with all sub-trends always believe in; The discussion of verbal monotheism as one of the three levels of monotheism (inherent monotheism, attribute monotheism, verbal monotheism) is not an exception to this rule; In this research, an attempt has been made to analyze the influence of Nahj al-Balagha in the Masnavi in a descriptive-analytical way, relying on a comparative approach, due to the commonality and homogeneity of viewpoints in the topic of monotheism of verbs. This religious commonality on both sides of the world and in two heterogeneous times makes people familiar with the common point of view on the subject of monotheism of verbs. Both of them set steps to prove the oneness of God and levels of human perfection. The purpose of this article is a comparative analysis of the two works of Nahj al-Balagheh and Masnavi, examining the influence and influence, comparing and clarifying the dimensions of monotheism of verbs in smaller issues such as creativity, lordship and ownership, and mentioning the frequency and similarities of the two viewpoints and speech. There are big (sometimes differences) in the above dimensions. The results of the study indicate that Rumi was definitely influenced by Nahj al-Balagha in his Masnavi. It should also be noted that Rumi's greatest emphasis in the discussion of verbal monotheism was on "monotheism in Godship" and in this field, he mentioned more extensive material compared to Nahj al-Balagha about monotheism in ownership. And finally, it can be said that the emphasis of Imam Ali (a.s.) in Nahj-ul-Balaghah was more focused on the discussion of "monotheism in creation".
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • monotheism of verbs
  • Nahj al-Balaghah
  • Masnavi
  • Lordship
  • Creativity
  • Ownership
- قرآن کریم.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، الطبعة الثالثة.
- ابن‎عربی، محی‎الدین (1370)، فصوصالحکم، تهران: الزهراء.
- خانلو، کاظم و شیلان آویهنگی (1396)، «بررسی وحدت وجود در مثنوی معنوی» دومین کنگرۀ بین‎المللی علوم انسانی، مطالعات فرهنگی.
- دامغانی، محمود (1383)، الهیات در معارف اسلامی، چاپ اوّل، تهران: نیکتاب با همکاری مرکز آموزش عالی سروش.
- دهخدا، علی‎اکبر (1377)، لغتنامه، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
- زبیدی، مرتضی (۱۴۱۴)، تاج العروس من جواهر القاموس، تصحیح: علی هلالی، بیروت: دارالفکر، الطبعة الاولی.
- زمانی، کریم (1378)، شرح جامع مثنوی، چاپ سوم، تهران: اطلاعات.
- زمانی، کریم (1393)، میناگر عشق، شرح موضوعی مثنوی مولوی، تهران: نی.
- سبحانی، جعفر (1361)، مبانی توحید از نظر قرآن، قم: توحید.
- سیّدان، جعفر (1386)، «توحید در بیان امام‌علی بن ابی‌طالب»، نشر 19، مجلۀ قبسات.
- شجاری، مرتضی (1378)، «توحید افعالی در عرفان مولوی و کلام اشعری»، فلسفه و کلام، نشریۀ اندیشۀ نوین دینی، زمستان، شمارۀ 1، 69-96.
- شیمل، آن ماری (1377)، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- طباطبایی، محمّدحسین (1422 ق)، نهایةالحکمت، چاپ شانزدهم، تهران: اسلامی.
- عرب یوسف‎آبادی، فائزه؛ زهرا اختیاری؛ سیدجواد مرتضایی و سمیرا بامشکی (1392)، «ترامتنیت در مقامات حمیدی»، دوفصلنامۀ پژوهشهای ادبیات تطبیقی، شمارۀ 1، 139-121.
- علی ا‎بن ‎ابی‎طالب (1384)، نهجالبلاغه، ترجمة محمّد دشتی، چاپ بیست‎ونهم، قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
- قریشی، سید‎اکبر (1352)، قاموس قرآن، مشهد: فردوسی.
- کاکایی، قاسم (1385)، وحدت وجود به روایت ابنعربی و مایستر اکهارت، تهران: هرمس.
- کاکایی، قاسم و آمنه یزدان‎پناه (1394)، «تأثیر اعتقاد به توحید افعالی بر پذیرش علیت از دیدگاه محمد غزالی و ابن‎عربی»، فلسفه و کلام: نشریۀ اندیشۀ دینی، بهار، شمارۀ 5، 47-64.
- کاکایی، قاسم (1383)، خدامحوری در تفکر اسلامی و فلسفۀ مالبرانش، تهران: حکمت.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1370)، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، چاپ دوم، تهران: شفق.
- مطهری، مرتضی (1354)، سیری در نهجالبلاغه، تهران: صدرا.
- مطهری، مرتضی (1370)، مجموعة آثار، چاپ دوم، تهران: صدرا.
- مطهری، مرتضی (1387)، آشنایی با علوم اسلامی 2 (کلام عرفان و حکمت عملی)، تهران: صدرا.
- مولانا، جلال‎الدّین (1388)، مثنوی معنوی، به کوشش کاظم دزفولیان، بر اساس نسخة اصلی رینولد الین نیکلسون، چاپ دوم، تهران: طلا.
- نامورمطلق، بهمن (1386)، «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با متن‎های دیگر»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارۀ 56، 98-83.
- هوشیار، هما (1365)، «وحدت وجود در مثنوی معنوی»، فصلنامۀ عرفانیات در ادب فارسی، دورۀ 7، شمارۀ 25.