تأثیر موسیقی و پیوند و ارتباط آلات آن برای رسیدن به فنا فی‌اللّه در دیوان شمس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

مولانا از تأثیر موسیقی در وصول به حق، بسیار بهره برده و بارها از آلات موسیقی در تشریح وادی فنا سود جسته و خود را بسانِ بسیاری از آن آلات به همراه معشوق در آن مقامات دیده است. در این جستار سعی بر آن است، با روشی توصیفی-تحلیلی، گسترۀ فنا و پیوند و رابطۀ آن با سماع و آلات موسیقی و تأثیر آن در احوال سالک، مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد؛ بنابراین تحقیق حاضر به بیان تأثیر موسیقی و ارتباط آلات آن در وصول به حق و فنا فی اللّه در دیوان شمس می‌پردازد، مولوی تقریرات متنوعی از آلات موسیقی را در این عوالم، به ظهور آورده است. فنا به‌عنوان نهایت سیر الی اللّه و غایت همت عارفان در دیوان شمس، تجلّی شگرف و شگفتی یافته است. در این سیر و سلوک، سماع نقشی اساسی داشته و موسیقی مناسب با آن از اهمیت بالایی برخوردار است؛ ازاین‌رو در تصوف، موسیقی و آلات آن کارکردی شایسته و بایسته دارند و در عروج سالک به بلندای عرفان، مؤثرند. آن‎چه در فنا برای سالک رخ می‌دهد معمولاً غیرقابل‌توصیف است و زبان، توان بیان و پرداختن کامل بدان را ندارد. ناگزیر می‎توان از طریق وجد و سماع سالک که با ناله و نوای سازها همراه می‌شود، شمه‎ای از آن‎ها را درک و به نوشتار آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis Musical instruments and Perdition in the Way of God in The Divan-e Kabir-e Shams

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad Reza Hoseini 1
  • Ebrahim Rahimi Zanganeh 2
1 Ph.D. Graduated in Persian Language and Literatur, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Language and Literature Razi University, Kermanshsh, Iran.
چکیده [English]

Perdition as the ultimate step into God and the highest efforts of the mystics in the Divan of Shams is an excellent manifestation. In this concept, dance has a significant role and the music has a great importance. Hence, in Sufism, music and its instruments are respected and desirable, and have impressive effects in the ascension of the peripatetic to the highest level of mysticism.What is happening to a peripatetic is unutterable, the tongue is unable to interpret it, and somewhat can be comprehended by the excitement of the peripatetic, which is accompanied by sounds of music instruments. Mawlawi has benefited greatly from the influence of music on the way to the God, and he repeatedly used the musical instruments in describing the area of perdition and saw himself as many of those instruments as the beloved in those levels. This research has been implemented on evaluating the extent of perdition and its relationship with music and dance and its effect on the nature of the peripatetic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divan-e Shams
  • Mawlawi
  • Perdition
  • Dance and Musical instruments
- قرآن (1377)، ترجمۀ مهدی الهی قمشه‎ای، تهران: جاویدان.
- آثاری، مهدی (1388)، راز و رمزهای خواندن و نواختن موسیقی ایران، تهران: پلک.
- استور، آنتونی (1383)، موسیقی و ذهن، ترجمۀ‌ غلامحسین معتمدی، تهران: مرکز.
- ایمرانی، رافیق (1387)، تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان، ترجمه: مجید تیموری‌فر، چاپ اول، تبریز، اختر.
- باقری، ساعد و سهیل محمودی (1389)، از درون سخن گفتن «گزیدۀ شعر مهرداد اوستا»، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
- جبران، خلیل جبران (1383)، موسیقی و عروسان دشت، ترجمه: مهدی سرحدی، چاپ نخست، تهران: کلیدر.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1392)، دیوان حافظ، تصحیح: غنی و قزوینی به کوشش بتول نوروزیانی، چاپ چهارم، تهران: نیک‌فرجام.
- خالقی، روح‎اللّه (1381)، سرگذشت موسیقی ایران، چاپ اول، تهران: ماهور.
- خوشنام، محمود (1349)، «مولوی و موسیقی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مهر و آذر، (127-128)، 5-1.
- رحیمی زنگنه، ابراهیم (1387)، مرغ باغ ملکوت، چاپ اول، کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی.
- رزمجو، حسین (1375)، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفان فارسی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
- رولان، رومن (1375)، زندگی بتهوون، ترجمه: دکتر محمد مجلسی، چاپ دوم، تهران: دنیای نو.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1379)، با کاروان حله، چاپ دوازدهم، تهران: علمی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1379)، حکایت همچنان باقی، چاپ دوم، تهران: سخن.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1384)، بحر در کوزه، چاپ یازدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1389)، نردبان شکسته، چاپ چهارم، تهران: سخن.
- ستایشگر، مهدی (1384)، رباب رومی، چاپ اول، تهران: شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر.
- سعدی، مصلح بن عبداللّه (1383)، کلیات سعدی، تصحیح بهاءالدین خرمشاهی، چاپ چهارم، تهران: دوستان.
- سنایی، مجدود ابن آدم (1390)، دیوان سنایی، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزانفر به اهتمام پرویز بابایی، چاپ اول، تهران: نگاه.
- شرمن، رابرت و فیلیپ سُلدن (1391)، آشنایی با موسیقی کلاسیک، ترجمۀ رضا رضایی، چاپ سوم، تهران: افکار.
- شمیسا، سیروس (1373)، سیر غزل در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: فردوسی.
- صفرعلیزاده، مجتبی؛ مریم غرائمی و امیرحسین مسعودی­راد (1397)، «موسیقی از دیدگاه مولانا»، دومین همایش بین‌المللی زبان و ادبیات فارسی، همدان، 902473، 11-1.
- عطار نیشابوری، فریدون محمد بن ابراهیم (1391)، منطق‌الطیر، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ یازدهم، تهران: سخن.
- غزالی، احمد (1391)، سوانح، چاپ دوم، تهران: ثالث.
- غنی، قاسم (1389)، تاریخ تصوف در اسلام، چاپ یازدهم، تهران: زوار.
- مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1381)، فیه‌مافیه، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران: عطار.
- مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1387)، مثنوی معنوی، تصحیح: رینولد الن نیکلسون با مقدمۀ قدمعلی سرامی، چاپ چهارم، تهران: بهزاد.
- مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1390)، کلیات دیوان شمس، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ پنجم، تهران بهزاد.
- مهردادپی، لیدا (1377)، «ارتباط شعر و موسیقی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، (3)، 12-1.
- میرعلی نقی، سیدعلیرضا (1377)، موسیقی نامه وزیری، چاپ اول، تهران: معین.
- نیچه، فریدریش ویلهلم (1376)، قضیۀ واگنر، ترجمه رؤیا منسجم، چاپ اول، تهران: پرسش.
- هوشنگی، مجید؛ حسینعلی قبادی و حامد فولادوند (1394)، «نگاهی تطبیقی به مفهوم موسیقی در نگرش مولوی و نیچه»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، (2)، 26-1.
- یثربی، سیدیحیی (1390)، عرفان عملی، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب.