بررسی تطبیقی جلوۀ معشوق در منظومه‌های عاشقانۀ ناظر و منظور و مهر و مشتری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، زاهدان، ایران.

چکیده

اشعار عاشقانه بر سه پایۀ اصلی عشق، عاشق و معشوق استوار هستند و در این بین، معشوق، اصلی‌ترین شخصیت شعر عاشقانه است. به گونه‌ای که حضور پررنگ او را در همۀ دوره‌های شعر فارسی می‌توان مشاهده کرد. وحشی بافقی (ف991ه.ق) و عصار تبریزی (ف792ه.ق)، از برجسته‌ترین شاعران ادب غنایی به‌شمار می‌روند که تا حدودی سیمای معشوق در اشعارشان به شیوه‌ای متفاوت با معشوق در سایر دوره‌های شعر فارسی ترسیم شده است. در این جستار با به‌کارگیری شیوۀ توصیفی‌ـ‌تحلیلی، جلوۀ معشوق در منظومه‌های عاشقانۀ ناظر و منظور و مهر و مشتری به‌صورت تطبیقی در پنج بخش: تأکید بر جنسیّت معشوق، القاب و نام‌ها، وصفِ زیبایی‌های ظاهری، خصوصیّات رفتاری و انواع صُورِ خیال، تجزیه و تحلیل شده است. نتیجۀ جستار حاکی از آن است که در شعر هر دو شاعر، هم به خصوصیات ظاهری و هم خصوصیات رفتاری معشوق توجه کامل شده است و آشکارترین تفاوت آن با ادوار قبل و بعد، بی‌پروا بودن شاعر در وصفِ معشوق مذکر، نوع مواجهۀ عاشق با برخی خصوصیات رفتاریِ معشوق و همچنین بازتاب مکتب واسوخت در اشعار آن‌هاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparative study of the appearance of the beloved in Nazer and Manzur and Mehr and Moshtari romantic poems

نویسندگان [English]

  • Heidarali Dahmarde 1
  • Mozhgan Bahari 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Zabol, Zabol, Iran.
2 PhD student of Persian language and literature, Islamic Azad University, Zahedan branch, Zahedan, Iran.
چکیده [English]

Romantic poetry is based on the three main axes of love, lover, and beloved, and among these, the beloved is the most central character of romantic poetry, so that her colorful presence can be seen in every period of Persian poetry. Vahshi Bafqi (D. 1583 A.D) and Assar Tabrizi (D. 1389 A.D) are among the most prominent poets of lyrical literature, whose image of the beloved is depicted in their poems somewhat differently from the beloved of other periods of Persian poetry. In this research, the appearance of the beloved in Nazer and Manzur and Mehr and Moshtari romantic poems has been analyzed in a comparative manner in five parts of emphasis on the gender of the beloved, names and nicknames, description of external beauty, behavioral characteristics, and fantasy images by using descriptive-analytical method. The result of the research shows that in the both poems, the appearance and the behavioral aspects of the beloved have been fully discussed. Its obvious difference from the previous and later periods is the recklessness of the poet in describing the male lover, the way the lover deals with some of the beloved's behavioral characteristics, and the reflection of the Vasookht thought in their poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the appearance of the beloved
  • Nazer and Manzur
  • Mehr and Moshtari
_ افراسیاب‌پور، علی (1380)، زیبایی‌پرستی در عرفان اسلامی، تهران: طهوری.
_ انوشه، حسن (1381)، فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی، چاپ دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
_ برزگر خالقی، محمدرضا (1384)، عشق، عاشق و معشوق در غزلیّات جمال‌الدّین عبدالرّزاق اصفهانی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورۀ 56، شمارۀ 2، 139-152.
_پورنامداریان، تقی (1380)، در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.
 _ ----------- (1382)، گمشدۀ لب دریا، تهران: سخن.
 _ خرّمشاهی، بهاءالدین (1387)، حافظ‌نامه، بخش اول، چاپ شانزدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
_ خزانه‌ دارلو، محمدعلی (1375)، منظومه‌های فارسی، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
_ دهمرده، حیدرعلی (1392)، «غزل زاییدۀ عشق و عشق زاییدۀ جمال»، پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال یازدهم، شمارۀ 20، بهار و تابستان، 83-102.
_ ستاری، جلال (1373)، سیمای زن در فرهنگ ایران، چاپ سوم، تهران: مرکز.
_ سعدی، مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله (1386)، غزلیات سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
_ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1378)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه
_ -----------------(1386)، ادوار شعر فارسی، تهران: انتشارات سخن.
 _ شفیعیون، سعید (1389)، سراپا، یکی از انواع غریب فارسی، مجلۀ جستارهای ادبی، شمارۀ 170، زمستان، 147-174.
_ شمیسا، سیروس (1381)، شاهدبازی در ادبیات فارسی، تهران: فردوسی.
_ ----------- (1383)، سبک‌شناسی شعر فارسی، تهران: جامی.
_ صفا، ذبیح‌الله (1364)، تاریخ ادبیات در ایران، ج پنجم، تهران: فردوسی.
 _ صرفی، محمدرضا؛ عشقی، جعفر (1389)، نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی، مجلۀ نقد ادبی، شمارۀ 10، سال سوم، زمستان، 59-88.
_ عصار تبریزی، شمس‌الدین محمّد (1375)، مهر و مشتری (عشق‌نامه)، تصحیح رضا مصطفوی سبزواری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
_ غزّالی، احمد (1359)، سوانح‌العشّاق، به تصحیح نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
_ غلامرضایی، محمّد (1377)، سبک‌شناسی شعر فارسی، تهران: جامی.
_ کزّازی، میرجلال­الدین (1381)، زیبایی‌شناسی سخن پارسی (بیان)، چاپ ششم، تهران: مرکز.
_ محمدی فشارکی، محسن؛ طلایی، مولود (1394)، «بررسی وجوه مشترک داستانی در منظومه‌های مهر و مشتری و ناظر و منظور بر مبنای نظریۀ بیش‌متنیت ژرار ژنت»، سال پنجم، شمارۀ 16، پاییز، 37-48.
 _ مدرس‌زاده، عبدالرضا (1390)، بررسی شیوۀ واسوخت در غزلیات سعدی، شناسنامۀ علمی، شمارۀ اول، 143-154.
_ مصطفوی سبزواری، رضا (1386)، عصار شاعر و عارف توانمند آذربایجان، مجلۀ میراث، شمارۀ 4، 9-15.
_ میرصادقی، میمنت (1376)، واژه‌نامۀ هنر شاعری، چاپ دوم، تهران: مهناز.
_ وحشی بافقی (1388)، ناظر و منظور، چاپ دهم، تهران: امیرکبیر.