فغانی شیرازی در هرات و تأثیرپذیری‌های او از شعر آصفی هروی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

سفر فغانی شیرازی به هرات و چگونگی برخورد با او بر اساس روایت اوحدی بلیانی، باعث شده تا گروهی از پژوهش‌گران معاصر شعر و ادب فارسی بر مبنای آن روایت، مکتب ادبی هرات سده­های نهم و دهم را نقد و ارزیابی کنند. اتکا به روایت واحد و نادیده‌گرفتن دیگر روایات و نکات جانبی مسأله، از یک‌سو مانع شناخت دقیق شعر و ادب هرات اواخر روزگار تیموری و اوایل عهد صفوی شده و از سوی دیگر جایگاه هرات را در ایجاد مکتب نازک‌خیال در ابهام قرار داده است. این رویکرد، فغانی شیرازی را تنها بنیان‌گذار مکتب نازک‌خیال یا آن‌چه به‌نام سبک هندی شناخته می‌شود، معرفی می‌کند و از بیان نقش دیگر شاعران آن ‌روزگار مانند آصفی هروی در بنیان‌گذاری این مکتب، پرهیز می‌کند. ازآن‌جاکه روایت اوحدی تنها روایت نیست و روایات دیگر عکس این مسأله را ثابت می‌کنند، پرداختن به این موضوع اهمیت می­یابد. بازنگری سفر فغانی به هرات و بررسی گوشه‌های تاریک این سفر و تأثیرپذیری فغانی شیرازی از آصفی هروی و تأثیرگذاری او بر برخی از شاعران هرات، موضوع اصلی این مقاله است که با روش استنادی تاریخی به‌صورت تحلیلی‌ـ‌توصیفی ارائه می‌شود. برایند این پژوهش آن است که برخلاف روایت اوحدی بلیانی، شعر فغانی شیرازی در هرات مورد استقبال و تحسین قرار گرفته است. فغانی از شیوۀ شعر رایج آن زمان هرات به‌ویژه شعر آصفی تأثیرپذیرفته و در مواردی خود تأثیرگذار بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Faghani Shirazi's trip Harat and the impact on Asefi Heravi's poetry

نویسندگان [English]

  • Saeed Hamidian 1
  • Sayed Masoud Hossaini 2
1 , professor of Persian language and literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. student of Persian language and literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Faghani Shirazi's trip Harat and deal with him based on the narrative Ovhadi Belyani, caused a group of contemprary poetry researchers and Persian literature, based on that narrative, criticize and evaluate the Harat school of literature in the 9th and 10th centuries. Relying on a single narrative and ignoring thers Narratives and side points of the issue, on the other hand, hindered the accurate knowledge of Herat poetry and literature at the end of the Timurid perid and the beginning of the Safavid era, and on the other hand, another place of Harat in the creatin of Nazukkhyal School is in doubt. This approach makes Faghani Shirazi the only founder of the school of imaginatin what is known as the Indian style, he introduces and expresses the rule of there pets of that time, such as Asefi Heravi, in the founding of the school. Shrewd, avids. Since hadi's narratin is not the only narratin and ther narratins proverb the apposite of this issue, addressing this the issue becomes important. Reviewing Faghani's trip to Harat and examining the dark corners of this trip and Faghani Shirazi's influence by Asefi Heravi and his influence on the same pets of Harat is the main topic of this article, which is presented analytically-descriptively with the method of historical reference becomes the result of this research is that, contrary to Ovadi Belyani's narrative, Faghani Shirazi's poetry was welcomed and praised in Harat. Faghani was influenced by the style of popular poetry of that time in Harat, especially Asefi's poetry, and was influential in same cases. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Asefi Heravi
  • Faghani Shirazi
  • Nazukkhayali
  • Harat
  • 9th and 10th centuries
آرزو، سراج‌الدین علی‌خان (1383)، تذکرة مجمع‌النفایس، تصحیح زیب‌النساء علی‌خان، ج1، چاپ اول، اسلام‌آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
آصفی، هروی (1342)، دیوان آصفی هروی، تصحیح هادی ارفع، چاپ اول، تهران: طهوری.
اخترهوگلی، محمدصادق (1393)، تذکرة آفتاب عالمتاب، تصحیح مریم برزگر، ج1و2/ چاپ اول، تهران: سفیر اردهال.
اوحدی، تقی‌الدین (1388)، تذکرة عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین، تصحیح سیدمحسن ناجی، ج1و5، چاپ اول، تهران: اساطیر.
بابر، ظهیرالدین محمد (1388)، بابرنامه، ترجمۀ شفیه یارقین، چاپ اول، کابل: وزارت امور خارجه.
براون، ادوارد (1375)، تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر، ترجمۀ بهرام مقدادی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
بنارسی، علی ابراهیم خلیل (1385)، صحف ابراهیم، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حسین‌پور آلاشتی، حسین (1384)، طرز تازه، تهران: سخن.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1378)، مکارم‌الاخلاق، تصحیح محمداکبر عشیق، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.
خوشگو، بندرابن‌داس، (1389)، سفینۀ خوشگو، تصحیح سیدکلیم اصغر، بخش دوم، چاپ اول، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
سمرقندی، دولتشاه (1382)، تذکرةالشعراء، تصحیح ادوارد براون، چاپ اول، تهران: اساطیر.
رجایی، محمدمسعود (1381)، «سهم آصفی هروی در پایه‌گذاری مکتب هندی»، اندیشه، سال اول، شمارۀ سوم، 44-54.
رفایی قدیمی ‌مشهد، رضا و مریم صالحی‌نیا (1395)، «سبک شعری نازک‌خیال قرن 10 و اهمیت ناحیۀ خراسان در اشاعۀ آن» ویژه‌نامۀ شبه‌قاره، شمارۀ ششم، 93-111.
رفایی قدیمی ‌مشهد، رضا و مریم صالحی‌نیا (1397)، «آصفی هروی، یکی از پیشگامان سبک نازک‌خیال هندی در قرن 10»، ویژه‌نامۀ شبه‌قاره، شمارۀ هشتم، 103-122.
ره‌یاب، محمدناصر (1381)، «درس زندگی و مردم‌گرایی در سخن آصفی»، اندیشه، سال اول، شمارۀ سوم، 29-43.
ریپکا، یان و دیگران (1370)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمۀ کیخسرو کشاورزی، چاپ اول، تهران: گوتمبرگ و جاویدان خرد.
زرقانی، سیدمهدی (1398)، تاریخ ادبیات ایران و قلمرو زبان فارسی (3)، تهران: فاطمی.
زیپولی، ریکاردو (1363)، چرا سبک هندی در دنیای غرب سبک باروک خوانده می‌شود؟، چاپ اول، تهران: انجمن فرهنگی ایتالیا.
صدیق، حسن‌خان (1394)، تذکرة شمع انجمن، تصحیح محمدکاظم کهدویی، چاپ دوم، یزد: دانشگاه یزد.
صفا، ذبیح‌الله (1363) تاریخ ادبیات در ایران، ج4/ چاپ دوم، تهران: فردوس.
صفوی، سام‌میرزا (1384)، تذکرة تحفة سامی، تصحیح رکن‌الدین همایون‌فرخ، تهران: اساطیر.
صمصام‌الدوله، عبدالرزاق (1388)، بهارستان سخن، تصحیح عبدالمحمد آیتی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
طینت، عزیزاحمد (1381)، «جایگاه آصفی در غزل‌سرایی»، اندیشه، سال اول، شمارۀ سوم، 163-170.
فتوحی، محمود (1399)، صدسال عشق مجازی، چاپ دوم، تهران: سخن.
کابلی، عبدالله (1392)، تذکرةالتواریخ، تصحیح علیرضا قوجه‌زاده، چاپ اول، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
فغانی، شیرازی (1316)، دیوان، تصحیح سهیلی خوانساری، چاپ اول، تهران: اسلامیه.
فغانی، شیرازی (1353)، دیوان، تصحیح سهیلی خوانساری، چاپ دوم، تهران: اقبال.
کامی ‌قزوینی، علاءالدوله (1395)، تذکرة نفایس‌المآثر، تصحیح سعید شفیعیون، چاپ اول، تهران: کتابخانۀ مجلس و دانشگاه آزاد اسلامی.
کریم‌اف، عثمان (1390)، ادبیات فارسی در سدۀ دهم هجری/ شانزدهم میلادی، ترجمۀ مرتضی رزم‌آرا، تهران: شهریاران.
لکهنوی، آفتاب‌رای (1979)، ریاض‌العارفین، تصحیح سیدحسام‌الدین راشدی، ج2/ چاپ اول، راولپندی، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
مؤذنی، علی‌محمد و امیر ضیغمی (1390)، «تأثیر بابافغانی بر جریان‌های شعری عصر صفوی»، گوهر دریا، سال پنجم، شمارۀ دوم، پیاپی 18، 19-42.
منیر، محمدداوود (1384)، «اسلوب معادله و جایگاه آن در شعر فارسی»، غالب، شمارۀ 4، 13-36.
نظمی تبریزی، علی (1378)، دویست سخنور، چاپ اول، تهران: سروش.
نعمانی، شبلی (1363)، شعرالعجم، ترجمۀ سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، ج3، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب.
نوایی، علی‌شیر (1363)، تذکرة مجالس‌النفائس، تصحیح علی‌اصغر حکمت، چاپ اول، تهران: منوچهری.
واصفی، زین‌الدین محمود (1349)، بدایع الوقایع، تصحیح الکساندر بالدیروف، ج1/ چاپ دوم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
واله داغستانی، علی‌قلی (1384)، ریاض‌الشعراء، تصحیح سیدمحسن ناجی، ج1/ چاپ اول، تهران: اساطیر.