خوانشی نو از مخاطبان سعدی (با محوریت غزلیات) در عصر تجدد با رویکرد واکنش خواننده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

دگرگونی‌ها و بازتاب آن­ها در ابعاد مختلف یک جامعه، مانند چرخ‌دنده‌های یک سیستم هم­زمان به موازات هم پیش می­روند. از دیرباز تحولات سیاسی و اجتماعی در سطح اجتماع کمابیش در فرهنگ و ادب آن جامعه بازتاب داشته است. عصر تجدد که در ایران از دوران مشروطیت (عصر بیداری) آغاز شده بود، علاوه بر عرصۀ سیاسی و حاکمیت وقت، در ادبیات ایران آن روزگار هم نمود داشت. برخی شاعران که خود را متعهد می‌دانستند و نسبت به مشکلات، کاستی‌ها و مسائل روز بیاعتنا نبودند؛ خواهان نوآوری‌های نظام‌مند و تأثیرگذار در سیر تجدد ادبی ایران بودند. این شاعران افق‌های تازه‌ای را که برای مخاطبان این دوره گشوده شده بود، می‌شناختند و به‌دلیل ناهم‌خوانیهای موجود در ادبیات قدیم با این دیدگاه‌های نو، معتقد به تحول و تجدد ادبی بودند. در دوران تجدد، سعدی (آثار سعدی) را نمایندۀ تام و تمام ادبیات کهن فارسی می‌دانستند؛ ازاین‌رو حجم زیادی از حمله‌ها و جبهه‌گیری‌ها را در مقابله با آثار و افکار او مشاهده می‌کنیم. در این جستار با استفاده از مؤلفۀ افق انتظار هانس رابرت یاوس که یکی از مؤسسان مکتب نقد خواننده­ مدار است، به تحلیل دلیل این واکنش‌ها نسبت به آثار و افکار سعدی پرداخته ایم. حاصل آنکه در هر دوره‌ای افق انتظارات مخاطبان با توجه به شرایط موجود در جامعه تغییر می‌کند و مهم‌ترین دلیل انزوای ادبی آثار سعدی (غزلیات) در عصر تجدد، همین عدم انطباق افق انتظارات مخاطبان با آثار و افکار سعدی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A New Reading by Saadi’s Audiences with Centrality of Saadi’s Sonnets in the Modern Era with Approach of Reader’s Reaction

نویسندگان [English]

  • Shirzad Tayefi 1
  • Fattaneh Sadeghian 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
2 PhD student of Persian language and literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Evolutions and their reflection in aspects of the society are as pivots of the system moved parallelly, from ancient time, political and social evolutions in society have reflected nearly in culture and literature of society. The modern era started in Iran since constitutional era (awakening era), in addition to political area and sovereignty, it manifested in literature of the Iran in that time. Some of poets who played a role of undertaker and didn’t ignore problems, deficiencies and today’s issues; they looked forward to systematic and influential innovations in development of literary modernity in Iran. Poets knew new horizons opened for audiences of this era and they believed evolution and literary modernity due to disconformities existed in ancient literature and modern perspectives. In the modern era, they knew Saadi (Saadi’s works) as a complete representative of the Persian ancient literature; therefore, we witness criticism and biases to great extent against his works and thoughts. We have analyzed reader’s reactions toward Saadi’s works and thoughts by Hans Robert Jauss’s Horizon of Expectation theory who is one of the founder of the school of reader-centered criticism. Therefore, in each era, the audiences’ horizon of expectation changes in society with regard to status que in the society and the most important reason of the literary isolation in Saadi’s works (Saadi’s sonnets) in modern era is the same disconformity of the audiences’ horizon of expectation with Saadi's works and thoughts. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary modernity
  • Saadi’s sonnets
  • Horizon of expectation
  • Hans Robert Jauss
  • Reader’ reaction
احمدی، بابک (1399)، حقیقت و زیبایی، چاپ سیوهشتم، تهران: مرکز.
اخوان ثالث، مهدی (1374)، نقیضه و نقیضه‌سازان؛ به کوشش ولی‌الله درودیان، چاپ اول، تهران، زمستان.
افشار یزدی، محمود (1353)، گفتار ادبی، جلد اول، چاپ اول، تهران: موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
ایگلتون، تری (1399)، پیشدرآمدی بر نظریۀ ادبی، چاپ یازدهم، تهران: مرکز.
آرینپور، یحیی (1372)، از صبا تا نیما، جلد دوم، چاپ پنجم، تهران: زوار.
آژند، یعقوب (1363)، ادبیات نوین ایران، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
آژند، یعقوب (1386)، تجدد ادبی در دورۀ مشروطه، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
بهار، محمدتقی (1354)، دیوان اشعار، جلد اول، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
حسن‌لی، کاووس (1398)، گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، چاپ پنجم، تهران: ثالث.
حسینپور چافی، علی (1390)، جریان‌های شعری معاصر فارسی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
حمیدیان، سعید (1381)، داستان دگردیسی(روند دگرگونی‌های شعر نیما یوشیج)؛ چاپ اول، تهران، نیلوفر.
دستغیب، عبدالعلی (1371)، گرایش‌های متضاد در ادبیات معاصر ایران، چاپ اول، تهران: خنیا.
دهخدا، علیاکبر (1361)، دیوان دهخدا، چاپ دوم، تهران: تیراژه.
رستگار فسایی، منصور (1357)، مقالاتی دربارۀ زندگی و شعر سعدی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه پهلوی.
روزبه، محمدرضا (1379)، سیر تحول در غزل فارسی، چاپ اول، تهران: روزنه.
سلدن، رامان و ویدوسون، پیتر (1397)، راهنمای نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ اول، تهران: بان.
شریعتی، علی«هبوط در کویر». www.takbook.com     
شمس لنگرودی، محمد (1377)، تاریخ تحلیلی شعر نو، جلد سوم، چاپ اول، تهران: مرکز.
عابدی، کامیار (1391)، جدال با سعدی در عصر تجدد؛ چاپ اول، شیراز، دانشنامه فارس با همکاری مرکز سعدی‌شناسی.
فراهانی، ادیبالممالک (1312)، دیوان اشعار، تصحیح وحید دستگردی، چاپ اول، تهران: ارمغان.
قراگوزلو، محمد (1386)، همسایگان درد: درآمدی به گفتمان اجتماعی در شعر و اندیشۀ سعدی، حافظ، فرخی یزدی، نیما، شاملو، اخوان، فروغ، چاپ اول، تهران: نگاه.
کریمی حکاک، احمد (1399)، طلیعۀ تجدد در شعر فارسی، ترجمۀ مسعود جعفری، چاپ چهارم، تهران: مروارید.
گیلانی، سیّد اشرف الدین (1375)، کلیّات سیّد اشرف الدّین گیلانی «نسیم شمال»؛ به اهتمام احمد اداره‌چی گیلانی، چاپ اول، تهران، نگاه.
مشیرسلیمی، علی اکبر (1357)، کلیّات مصوّر عشقی، چاپ هشتم، تهران، امیرکبیر.
مکاریک، ایرنا ریما (1398)، دانش‌نامۀ نظریه‌های معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ ششم، تهران: آگه.
یوشیج، نیما (1398)، دربارۀ هنر شعر و شاعری؛ به کوشش سیروس طاهباز، چاپ سوم، تهران، نگاه.