بازتاب آیه الست در کتاب فیه‌مافیه با نگاهی به مثنوی ‌معنوی و دیوان شمس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

2 دانشیار دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

3 استادیار بازنشستة دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

10.22126/ltip.2023.9402.1173

چکیده

در تاریخ تصوف و عرفان یکی از مهم‌ترین مسائل نظری که تأثیری پایدار و عمیق بر همۀ جریان‌های فکری عرفانی و در پیِ آن، ادبی داشته، مسألة میثاق یا عهد الست (سورة اعراف /172) است. این مفهوم در صدر اسلام عمدتاً با واژگان مندرج در آیه و ارائۀ معنای ظاهری آن انعکاس می‌یافت؛ اما با ورود آن به آثار اندیشمندان، سیر معنایی و تطور واژگانی آن نیز تغییر یافت و اغلب با عشق ازلی درآمیخت که در اوج خود در آثار مولوی متجلی شد. مولانا در اشعارش، چه در مثنوی و چه دیوان کبیر با ترکیبات اضافی و وصفی به عهد ازلی با تمام مظاهر و مفاهیم متنوّع آن اشاره می‌کند و در خوشه‌ای معنایی با کلمات جانشین با واژة الست به تفسیر و تأویل آن‌ها می‌پردازد. مولانا در آثار منثور خویش از جمله کتاب فیه‌مافیه نیز به‌گونه‌ای خاص به مفهوم الست پرداخته است. برای دریافت این مفهوم باید از طریق قرینه‌سازی این اصطلاحات با موارد مشترک در مثنوی و دیوان کبیر به تفسیر آن‌ها راه یافت به‌گونه‌ای که این سه کتاب را باید شرح و بسط و تأویل و تفسیر یکدیگر دانست. این مقاله با روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی ضمن ارائۀ بازتاب آیۀ الست در کتاب فیه‌مافیه از طریق نشان‌دادن برخی از موضوعات کلیدی هم‌نشین با این موضوع در کتاب یادشده، تفاوت شیوة این اثر با مثنوی معنوی و دیوان شمس را نیز بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reflecting the verse of Alsat in the book Fiehmafieh With a look at Masnavi Ma'navi and Divan Shams

نویسندگان [English]

  • Jafar Javanbakht avval 1
  • Alireza Shohani 2
  • Abolvahab Sharoodi 3
1 PhD student of Persian language and literature, Ilam University, Ilam, Iran.
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Ilam University, Ilam, Iran.
3 Retired assistant professor of Kharazmi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In Sufism and mysticism history, one of the important theoretical issues that has had a lasting and deep impact on all mystical and literary currents, is the issue of the covenant (Surah Al-A'raf, 172). At the beginning of Islam, this concept was mainly reflected by the words included in the verse and presenting its apparent meaning, but when it entered the works of thinkers, its semantic course and lexical development also changed and was mainly mixed with "eternal love" which reached its peak in the works of Molavi. In his poems, both in Masnavi and Diwan Kabir, he refers to the eternal covenant with all its various manifestations and concepts with additional and descriptive compounds, and he interprets them in a semantic cluster with words replaced by the word Alsat. Rumi in his prose works, including the book Fiehmafieh, also dealt with the concept of firstness in a special way, by correlating these terms with the common ones in Masnavi and Diwan Kabir. It is possible to interpret them in such a way that these three books should be explained and in a way known as each other's expansion and interpretation. This article, by presenting the reflection of the Alsat verse in the book Fiehmafieh, by showing some of the key topics associated with this one in the mentioned book, explains the difference in the style of this work with the Masnavi Ma'navi and Diwan Shams. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alst
  • Fiehmafiyyah
  • Masnavi Manavi
  • Diwan Shams
  • Nature
 
قرآن کریم
نهج‌البلاغه، ترجمة محمد دشتی (1380)، چاپ دوم، قم: لاهیجی.
ابن شهرآشوب، محمدبن علی (1368ش ــ 1410ق)، متشابه‌القرآن و مختلفه، چاپ سوم، قم: بیدار.
الهی قمشه‌ای، حسین (1379)، گزیدة فیه‌مافیه، مقالات، تلخیص، مقدمه و شرح، چاپ هفتم، تهران: علمی و فرهنگی.
ایزوتسو، توشیهیکو (1364)، خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
خرمشاهی، بهاءالدین (1364)، تفسیر و تفاسیر جدید، تهران: سازمان انتشارات کیهان.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1361ش ـ 1403ق ـ 1983م)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، بیروت، اعلمی.
فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (1370)، احادیث مثنوی، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
قشیری، عبدالکریم (1361)، ترجمة رسالة قشیریه، با تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزمان فروزان‌فر، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
محقق، محمدباقر (1364)، نمونة بیّنات در شأن نزول آیات، چاپ پنجم، تهران: اسلامی.
موحد، محمدعلی(1396)، اسطرلاب حق، گزیدة فیه‌مافیه، انتخاب و توضیح، چاپ اول، تهران: ماهی.
موسوی (سیدمرتضی، علم‌الهدا)، علی‌بن‌حسین (1361ش- 1403هـ)، امالی السیدالمرتضی، تصحیح و ضبط و تعلیق بدرالدین نعسانی الحلبی، قم، مرعشی النجفی.
مولوی، جلال‌الدین (1395)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولدا. نیکلسن، چاپ ششم، تهران: هرمس.
مولوی، جلال‌الدین (1393)، کلیات شمس، بر اساس چاپ بدیع‌الزمان فروزان‌فر، چاپ سوم، تهران: هرمس.
مولوی، جلال‌الدین (1369)، کتاب فیه‌مافیه، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزان‌فر، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.