شگردهای سبکی علامی در مکاتبات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

10.22126/ltip.2023.9526.1179

چکیده

در قرن دهم تا میانۀ قرن دوازدهم، نثر فارسی به‌سرعت به‌سمت انحطاط و پستی حرکت می‌کند. در این زمان ابوالفضل علامی (958-1011ق)، به‌عنوان قدیم‌ترین کسی که به فساد نثر فارسی پی برده است، اصلاح و تغییر سبک نثر را آغاز می‌کند. او با احاطه به زبان فارسی و آثار پیشینیان به سبکی نزدیک به سبک عراقی باز‌می‌گردد و از نثر عهد صفوی دور می‌شود و سبکی را به‌وجود می‌آورد که می‌توان به آن سبک ابوالفضل گفت. در این مقاله، به شیوۀ سبک‌شناسی لایه‌ای در پنج سطح آوایی، لغوی، نحوی، بلاغی و فکری به بررسی سبک خاص نثر ابوالفضل علامی و شاخصه‌های ممتاز و پرتکرار آن در مکاتبات علامی پرداخته‌ایم. ازآنجاکه درآمیختگی مختصات کهن و جدید از مهم‌ترین ویژگی‌های سبک عراقی است، سبک ابوالفضل ممزوجی از نثر فنی مسجع و سادۀ مرسل، با غلبۀ نثر ساده است. اجتناب او از تکلفات و تصنعات منشیانه در سطوح آوایی و بلاغی سبب سادگی و روانی نثر او شده و می‌توان گفت، تنها ضعف انشای او غلبۀ برخی عیوب دستوری خاص این دوره در برخی مواضع نثر است. از لحاظ فکری ایدئولوژی صلح کل، به‌عنوان پی‌رنگ فکری مکاتبات، وجهی حکمی به نثر او بخشیده است. این شاخصۀ فکری در کنار فارسی‌گرایی و ترکیب‌سازی‌های لغوی که وجه بارز و شاخصۀ اصلی نثر علامی محسوب می‌شود، سبب تشخص نثر او شده ‌است؛ ازاین‌رو اصل در تشخص شیوۀ نثر علامی، فکر نو در قالب طرزی متمایز با سبک رایج عصر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Allami’s Stylistic Techniques at Correspondence

نویسندگان [English]

  • Farzane Rezaei 1
  • Mohamadreza Movahedi 2
1 PHD Student of Persian Language and Literature, Qom University, Qom, Iran.
2 Associate Professor of Language and Literature, Qom University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Over the tenth and mid twelfth Century, Persian prose experienced a noticeable transformation toward being degraded and inferior. Meanwhile, AbulFazl Allami, being the first to address the issue, began to reform and change the style of prose. He was aware of the Persian language and works of predecessors and, accordingly, got away from Safavi prose. Precisely, he had shifted to Iraqi style and created an innovative format called AbulFazl’s style". The Current paper aims at investigating Allami’s style and his prominent and frequent features via layered stylistics at five levels comprising; phonetic, lexical, syntactic, rhetorical, and intellectual. Having in mind that possessing a mixture of old and new features is one of the most important Characteristics in Iraqi style, Abulfazl's style is a combination of technical and simple prose, considering the predominance of simple prose. His avoidance in using secretarial tasks and artifices in phonetic and rhetorical levels has made his prose simple, and it is quite noticeable that the only weakness of his composition is the dominance of some grammatical defects in some points of his prose which was related to this period. From the intellectual point of view, the ideology of total peace, as the intellectual color of the correspondence, can be referred to as a decisive aspect to his prose. This intellectual feature, alongside Persianism and lexical combinations, which is the main feature of Allami’s prose, has made his prose unique. Therefore, Abulfazl's style can be characterized as a new thinking style and distinct from the existing style of the era. This article, by presenting the reflection of the Alsat verse in the book Fiehmafieh, by showing some of the key topics associated with this one in the mentioned book, explains the difference in the style of this work with the Masnavi Ma'navi and Diwan Shams. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prose Style
  • Aulfazl Allami
  • Allami correspondence
  • Sultaniat
  • Ikhwaniat
احمدرازی، امین (1378)، تذکرۀ هفت‌اقلیم، تصحیح محمدرضا طاهری، چ1، تهران: سروش.
اصغر، آفتاب (1364)، تاریخ‌نویسی فارسی در هند و پاکستان، لاهور: خانۀ فرهنگ جمهوری اسلامی ایران.
بهار، محمدتقی (2535)، سبک‌شناسی؛ تاریخ تطور نثر فارسی، دورۀ سه‌جلدی، چ4، تهران: امیرکبیر. 
حسن‌خان بهادر، محمدصدیق (1385)، تذکرۀ شمع انجمن، تصحیح و تعلیقات محمدکاظم کهدویی، چ1، یزد: دانشگاه یزد.
خلیلی، کامیاب (1385)، فرهنگ‌واژه‌سازی در زبان فارسی، ج1، چ1، تهران: قصیده‌سرا.
رخشان، غلامعلی و فیض‌الله بوشاب‌گوشه (بهار1397)، «تاریخ‌نگاری، ترجمه، تذکره‌نویسی و نامه‌نگاری فارسی در حکومت مغولان کبیر از بابر تا پایان اورنگ‌زیب»، تاریخ‌نامۀ خوارزمی، س6، ش21، 42-67.
رضایی، حمید (1392)، «بررسی سبکی نثر ترسل و انشا در عصر صفوی با تأکید بر نامه نامی»، بهار ادب، س6، ش2، پ20، 225- 241. 
شاهنوازخان، صمصام‌الدوله (1890)، مآثرالامرا، به تصحیح مولوی میرزا اشرف ملی و مولوی عبدالرحیم، کلکته: ایشیاتیک سوسایتی بنگاله.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1366)، شاعر آینه‌ها، تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس (1387)، سبک‌شناسی نثر، چ12، تهران: میترا.
شمیسا، سیروس (1373)، کلیات سبک‌شناسی، چ2، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله (1370)، تاریخ ادبیات در ایران، ج3/5، چ1، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله (1364)، تاریخ ادبیات در ایران، ج4، چ3، تهران: فردوس.
صفرزایی، عبدالله؛ سرافرازی (بهار1394)، «تأثیر تاریخ‌نگاری ایرانی بر گونه‌های تاریخ‌نویسی تیموریان هند»، مطالعات شبه‌قاره، س7، ش22، 25-48.
علامی، ابوالفضل (2005)، آیین اکبری، تصحیح سر سید احمد علیگر: سر سید اکیدمی.
علامی، ابوالفضل (1372)، اکبرنامه، به کوشش غلامرضا طباطبایی‌مجد، ج1، چ2، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه.
علامی، ابوالفضل (1881)، اکبرنامه، به تصحیح مولوی عبدالرحیم، کلکته: ایشیاتیک سوسایتی بنگال.
علامی، ابوالفضل (ق11)، مکاتبات علامی، ش1320، تهران: مجلس.
غنی، قاسم (1380)، تاریخ تصوف در اسلام، تهران: زوار.
فتوحی، محمود (1390)، سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.
فرشیدورد، خسرو (1382)، دستور مفصل امروز، چ1، تهران: سخن.
فهرستوارۀ دست‌نوشته‌های ایران؛ دنا، به کوشش مصطفی درایتی (1389)، ج9، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
گاوان، عمادالدین‌محمود (1381)، مناظرالانشاء، به‌تصحیح معصومه معدن‌کن، چ1، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
معزی، مهتاب (1393)، «تأثیرات دین الهی اکبر شاه بر اتحاد شبه‌قاره»، پارسه، ش22، 97-111.
موسوی ‌قوام‌آباد، آذر و محمدرضا معصومی (تیر1399)، «معرفی تحفۀ فتحیه اثر ابوالفضل علامی و نگاهی به ویژگی‌های سبکی آن»، بهار ادب، س13، ش50، 291-307.
مهدی‌زاده، مهدی (1378)، «تاریخچۀ منشآت در ادب فارسی»، کیهان فرهنگی، ش154، 64-67.
نخجوانی، محمدبن‌هندوشاه (1395)، دستورالکاتب ‌فی‌ تعیین‌المراتب، به‌تصحیح علی‌اکبر دارانی، چ1، تهران: میراث مکتوب.
نعمتی، نورالدین و محمد شیخ‌الاسلامی (1396)، «بررسی اندیشه‌های تاریخی و ادبی شیخ ابوالفضل علامی در اکبرنامه»،  نامۀ فرهنگستان، س16، ش2، 9-26. ‌
نوشاهی، عارف و رضا الله‌شاه (1396)، فهرست نسخه‌های خطی پاکستان،ج3، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
نوشاهی، عارف و رضا الله‌شاه (1391)، کتاب‌شناسی آثار فارسی چاپ‌شده در شبه‌قاره، ج2، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.