تأملی در معنای یک کنایه با تکیه بر بیتی از حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

مسألۀ اصلی این پژوهش تأمل و تعمق در معنای عبارت «جامه/پیرهن/پیراهن‌دریدن در نیکنامی» است که در دو بیت از دیوان حافظ صراحتاً بدان اشاره شده است و شارحان اغلب آن را مبهم دانسته اند. در اینجا با بررسی پیشینۀ این عبارت در شعر شاعران پیش از حافظ و بررسی ادامۀ حضور آن در شعر سخنوران پس از وی، ابیات مرتبط را با هم تطبیق داده و با عنایت به ساحت چندبعدی اندیشۀ حافظ که شگرد ادبی بارز و متعالی در شعر اوست، به بررسی ابعاد مختلف معنایی این عبارت پرداخته‎ایم. به‌زعم ما، این عبارت به ماجرای دریده‌شدن پیراهن حضرت یوسف که در قرآن نیز آمده است اشاره دارد؛ چراکه در این داستان قرآنی و اساطیری نحوۀ دریده‌شدن پیراهن، برهان بی‏گناهی و نیکنامی یوسف بوده است. علاوه برآن ازآنجاکه با بهره ‏گیری از آرایۀ ایهام تناسب معنای دور و نزدیک هم‎زمان موردتوجه بوده است، جامه‌دریدن از شوق در سماع و بی‏خودی نیز در کنار پیراهن یوسف به ذهن متبادر می‏شود که ارتباط مستقیم با قید نیکنامی ندارد. شرح‏های موجود و معتبر از اشعار حافظ و اشارات حافظ‎پژوهان در این پژوهش و در ذیل ابیات موردنظر مطالعه و بررسی شده‏ اند و نتایج حاصل به شیوه توصیفی- تحلیلی و برمبنای مطالعات کتابخانه‏ای مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reflection on the Meaning of a Metaphor Based on a Verse by Hafez

نویسنده [English]

  • Najmeh Dorri
Associate Professor, Department of Persian language & literature, Faculty of Humanitis, Tarbiat Modares University. Tehran, Iran.
چکیده [English]

The currect research has mainly attempted to focus on the meaning of the phrase "tearing a garment/clothes/shirt in good reputation," which is explicitly mentioned in two verses of Hafez's Diwan. Despite being considered as ambiguous by the commnetators, attempts have been made to compare the related verses by examining the background of this phrase in the poetry of poets prior to Hafez and its presence up to date in the poetry of poets following him. Taking into account the multidimensional aspect of Hafez's thought, which is a distinct and sublime literary technique in poetry, he is the one who explored the various semantic aspects of this phrase. As Suggested by the author of this article, this phrase refers to the story of the tearing of the Prophet over Yusuf's shirt, which is also mentioned in the Qur'an. In this Qur'anic and mythological story, the way the shirt was torn serves as proof of Yusuf's innocence and good reputation. Furthermore, integrating amphibology brings about the garment tearing from joy in Sama and selflessness that is not related to having a good reputation, as well as the story of Yusuf's shirt. The existing and authentic descriptions of Hafez's poems and the references to Hafez's researchers have been thoroughly studied and analyzed in this research. The verses in question have been analyzed in a descriptive-analytical manner, relying on library studies.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez
  • Hafez research
  • Hafezology
  • Garment tearing
  • Yusuf and Zuleikha
  • Iraqi-style sonnet
استعلامی، محمد (1383)، درس حافظ، نقد و شرح غزل‏های حافظ، تهران: زوار.
برزگر خالقی، محمدرضا (1389)، شاخه نبات حافظ، تهران: زوار.
جامی، عبدالرحمن (1378)، هفت‌اورنگ، گروه مصححان، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
جاوید، هاشم (1377)، حافظ جاوید (شرح دشواری‏های ابیات و غزلیات دیوان حافظ)، تهران: فروزان روز.
جمال‌زاده محمدعلی (1379)، آشنایی با حافظ، به‌کوشش علی دهباشی، تهران: سخن.
حافظ شیرازی، خواجه شمس‎الدین محمد (1320)، دیوان حافظ، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.
حمیدیان، سعید (1392)، شرح شوق، ج 4، تهران: قطره.
خرمشاهی، بهاءالدین (١٣٨٣)، حافظنامه، دوجلدی، چ چهاردهم، تهران: علمی و فرهنگی.
خطیب‎رهبر، خلیل (1383)، دیوان اشعار حافظ، تهران: صفی‎علیشاه.
خلخالی، عبدالرحیم (1366)، حافظنامه، تهران: هیرمند.
ذوالنور، رحیم (1372)، در جستجوی حافظ، تهران: زوار.
رجایی بخارایی، احمدعلی (1375)، فرهنگ اشعار حافظ، چ هشتم، تهران: علمی.
رودکی، جعفر بن محمد (1373)، دیوان رودکی سمرقندی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: نگاه.
زرین‎کوب، عبدالحسین (1393)، سیری در شعر فارسی، تهران: سخن.
سلمان ساوجی، سلمان بن محمد (1371)، دیوان اشعار، تصحیح ابوالقاسم حالت، تهران: سلسله نشریات ما.
سودی بسنوی، محمد (1370)، شرح سودی بر حافظ، ترجمۀ عصمت ستارزاده، چ ششم، تهران: زرین- نگاه.
شمیسا، سیروس (1370)، سیر غزل در شعر فارسی، چ سوم، تهران: فردوسی.
صاعدی، عبدالعظیم (1359)، با حافظ تا کهکشان عرفان و اخلاق، تهران: نور فاطمه.
صائب تبریزی، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی ‎بن‎ ع‍ب‍دال‍رح‍ی‍م‎ (1365)، دیوان اشعار، هفت‌جلدی، تصحیح محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.
 صدر حاج سید جوادی، حسن (1332)، مقایسۀ سعدی و حافظ از نظر غزل‌سرایی و سبک، تهران: چاپ نسور.
عطار نیشابوری، م‍ح‍م‍دب‍ن‎ اب‍راه‍ی‍م‎ (2535)، خسرونامه، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: زوار.
کمال خجندی، مسعود (1371)، دیوان اشعار تصحیح احمد کرمی، تهران: سلسله نشریات ما.
فراهانی، ابوالحسن، (1363)، دیوان اشعار، به اهتمام رضا عبداللهی، طاهری.
فرشادمهر، ناهید (1388)، شرح دیوان اشعار حافظ، تهران: گنجینه.
فرشیدورد، خسرو (1375)، نقشآفرینیهای حافظ تحلیل زیباییشناسی و زبانشناختی اشعار حافظ، تهران: صفی‎علیشاه.
نظامی، الیاس بن یوسف (1313)، خمسۀ نظامی، به تصحیح وحید دستجردی، تهران: مطبعه تهران.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر (1327)، چهارمقاله تصحیح محمد قزوینی، به‌کوشش محمد معین، تهران: ارغوان.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1378)، دیوان شمس، تصحیح بدیع‎الزمان فروزان‌تر، تهران: امیرکبیر.
 میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1382)، کشفالاسرار و عده الابرار، ده‌جلدی، تصحیح علی‎اصغر حکمت، چ هفتم، تهران: امیرکبیر.
همام تبریزی، م‍ح‍م‍د ب‍ن‎ ف‍ری‍دون‎ (1351)، دیوان همام تبریزی، تصحیح رشید عیوضی تبریز: دانشگاه تبریز.
یوسفی، حسینعلی (1381)، شرح دیوان حافظ، تهران: روزگار.