تأملی در ضبط و گزارش سه بیت از شرفنامۀ نظامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، تهران، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

10.22126/ltip.2024.10479.1249

چکیده

تاریخ تحریر کهن‌ترین دستنویس‌های موجود از خمسۀ نظامی با سال وفات وی حدود یک قرن و نیم، فاصله دارد. به همین سبب است که با وجود تصحیح‌های مختلفی که از خمسه انجام گرفته است، به‌علت فقدان دستنویس‌های کهن و قابل اعتماد، همچنان اشکالات متعدد و گشتگی‌ها و تصحیف‌هایی در متن این مثنوی گرانمایه وجود دارد. از همین دست است ترکیب «سبزآخور» در دو بیت از شرفنامه که همۀ مصححان و شارحان این کتاب بر اساس ضبط نادرست دستنویس‌ها و نیز وجود مدخل «سبزآخور» و معنی آن در فرهنگ‌ها -که البته بر اساس خوانش نادرست همین بیت‌های نظامی پدید آمده است- ضبط این واژه‌ها را در آن دو بیت به همین صورت پذیرفته‌اند و در صدد توجیه معنی برای آن برآمده‌اند. در این تحقیق ضمن بررسی مواردی که شارحان شرفنامه در باب معنی این ترکیب مطرح کرده‌اند، نشان داده شده است که «سبزآخور» در دو بیت از این مثنوی، گشتگی «سرآخور» است به معنی بهترین اسب و بارگی خاص پادشاهان و صاحب‌منصبان که مقدّم بر همۀ اسبان در اصطبل بسته می‌شده است و از آن برای بارورکردن مادیان‌ها نیز استفاده می‌شده است. در قسمت دیگری از مقاله بر اساس قرائن درون‌متنی خمسۀ نظامی و نیز استفاد از شواهد سایر متون ادب فارسی، پیشنهاد تصحیح «جرس در کمر بستن» به جای «جرس در گلو بستن» در بیتی از شرفنامه مطرح شده و نشان داده شده است که «هارونان پادشاه»، جرس‌ها را بر «کمر» می‌بسته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Recordings of Three Verses of Nezami Ganjavi's Sharafnemeh

نویسندگان [English]

  • Hamid Aghajani 1
  • Majid Mansoori 2
1 Assistant Professor, Ministry of Science Research and Technology, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Arak University, Arak, Iran
چکیده [English]

The oldest existing manuscripts of Khamseh Nezami date back to a century and a half away from the year of his death. This may be the major reason for the existing errors and omissions and corrections in the text of the precious Masnavi despite the various corrections that have been made from the Khamseh due to the lack of old and reliable manuscripts. Also, this is why the combination of "Sabzakhor" in two verses of Sharafnameh appeared based on the incorrect reading of these Nezami’s verses.  Furthermore, all the correctors and commentators of this book based on the incorrect recording of the manuscripts and the existence of the entry "Sabzakhor" and its meaning in the dictionaries have accepted the recording of these words in those two verses in the same way and tried to justify the meaning for it. In the current research, alongside examining the cases that the commentators of Sharafnameh have raised about the meaning of this combination, it has been indicated that "Sabzakhor" in two verses of Masnavi is a translation of "Sarakhor" which means the best horse and special carriage of kings and officials who precede all the horses are closed in the stable and it is also used to inseminate the mares. In another part of the article, based on the in-text evidence of Khamseh Nizami and also using the evidence of other Persian literary texts, the suggestion of correcting "jers in the waist" instead of "jers in the throat" in a verse of the Shrafnameh has been proposed and it has been shown that "Aaronan the king, they tie the jerseys on the "waist". 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nizami
  • Sharafnameh
  • edited
  • Sabzakhor
  • Sarakhor
  • Jersey in the throat
ادیب طوسی، محمدامین (1389). فرهنگ لغات ادبی، زیر نظر مهدی محقق. تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک گیل.
انجو شیرازی، میرجمال‌الدین حسین (1359). فرهنگ جهانگیری. به اهتمام رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
انوری، حسن (1390). فرهنگ کنایان سخن. تهران: سخن.
برهان تبریزی، محمدحسین بن خلف (1376). برهان قاطع. تصحیح محمد معین، تهران: امیرکبیر.
بهار، لاله تیک چند (1380). بهار عجم. به تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.
جمال‌الدین اصفهانی، محمدبن عبدالرزاق (1362). دیوان. تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: کتابخانۀ سنایی.
جهانبخش، جویا (1384). راهنمای تصحیح متون. تهران: میراث مکتوب.
دهخدا و همکاران (1377). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران.
زنجانی، برات (1384). احوال و آثار و شرح مخزن‌الأسرار نظامی گنجوی. تهران: دانشگاه تهران.
عفیفی، رحیم (1391). فرهنگنامۀ شعری: بر اساس شاعران قرن سوم تا یازدهم شامل ترکیبات. کنایات و اصطلاحات، تهران: سروش.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم (1385). دیوان. تصحیح مدرس رضوی، تهران: سنایی.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1371). مکتوبات. تصحیح توفیق هـ. سبحانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1378). کلیات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
نظامی، الیاس بن یوسف (1380). شرفنامه. تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
نظامی، الیاس بن یوسف (1388). شرفنامه. با حواشی و تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
نظامی، الیاس بن یوسف (1393). شرفنامه. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
نفیسی، علی‌اکبر ناظم الأطبا (1343). فرهنگ نفیسی. تهران: کتاب‌فروشی خیّام.
وحید دستگردی، حسن (1318). «حکیم نظامی گنجوی». ارمغان، سال بیستم، شماره 7-8، 400-385.