بررسی تطبیقی انواع تعارض از دیدگاه عطار و روان‌شناسی معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه کاشان. کاشان. ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه کاشان. کاشان. ایران

10.22126/ltip.2023.9590.1187

چکیده

مثنوی‌های عطار آثاری ‌است که در قالب حکایت، مطالب مهم عرفانی را به نمایش می‌گذارد. عطار به‌منظور تبیین دیدگاه عرفانی خویش، علاوه بر ارتباط انسان با خدا، به درونیات انسان و همچنین ارتباط میان انسان با دیگر افراد و جامعه نیز می‌پردازد. در روان‌شناسی نیز، این ارتباطات، اهمیت والایی دارد؛ تا آنجا که تعارضات فرد در هریک از موارد مطرح‌شده، از عوامل مهم ایجاد اختلالات روانی و روان‌نژندی به حساب می‌آید. روان‌شناسان با معرفی انواع تعارض، کوشیده‌اند راهکارهایی برایِ زدودن این‌گونه تعارضات ارائه دهند تا از این طریق، به کاهش اختلالات روانی در جامعه کمک کنند. یکی از مباحث مهمی که در آثار عطار نیز زیاد به چشم می‌خورد، انواع تعارض و راه‌حل‌های آن است. با توجه به سادگی زبان عطار و استفادة او از حکایات، ضرورت دارد که برای تبیین مباحث روان‌شناختیِ همسو با مباحث عرفانی، آثار او از این دیدگاه، مورد مطالعه قرار گیرد. نگارندگان در این پژوهش، کوشیده‌اند تا با روش توصیفی-تحلیلی و طرح انواع تعارضِ میان فردی، فرد با جامعه و درون‌فردی، دیدگاه‌ عطار را در مثنوی‌های چهارگانۀ وی تبیین کنند. به نظر می‌رسد عطار، شیوه‌هایی همسو و گاه، متفاوت با روان‌شناسان برای حل تعارضات ارائه کرده‌است که می‌توان از آن‌ها برای کاهش تعارضات بهره برد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که حل مسئله از طریق گفت‌وگو، تمثیل و حکایت، لحن محبت‌آمیز، بازشناسی و تعریف مشکل، تسلیم و سازش، انتقاد از اوضاع جامعه و نقد حاکمان در قالب شعر، طنز و داستان، همچنین مبارزه با هواهای نفسانی از جمله مهم‌ترین راهکارهای عطار برایِ زدودن یا غلبه بر انواع تعارضات است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of Different Types of Psychological Conflicts in Attar’s Prespective and the Way of Dealing with them

نویسندگان [English]

  • Amir Hossien Madani 1
  • Marjan Sharifi 2
1 PhD student of Persian language and literature, Kashan University, Kashan, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature. Kashan University, Kashan, Iran.
چکیده [English]

In psychology, divergent conflicts are among the critical motives for mental and neurosis disorders. Psychologists have attempted to provide solutions for these conflicts by introducing them, in order to reduce mental disorders in society. One of the subjects of controvercies with respect to the confounds of psychology in Attar’s writings considering his mystical viewpoints, is the vaious kinds of conflicts and their solutions. Since Attar uses a very plain and simple language in his writings and many stories and anecdotes for introducing important mystical topics, it is important to analyze his writings through this point of view in order to explain psychological ideas alongside mystical ones and use that to improve the mental health within the society. This study tries to explain Attar’s viewpoint and solutions, which are mentioned in his four Mathnavis, about three conflict types of interpersonal, social, and intrapersonal using a descriptive-analytical approach. As it appears, Attar has presented approaches for resolving conflicts. These solutions are sometimes in accordance with psychological solutions and sometimes in contradiction with them. Nevertheless, they can be used to reduce the existing conflicts and their outcomes. Among the most important solutions mentioned by Attar for removing or overcoming conflicts are using communication, allegory and anecdotes, kind language, recognition and explaining the problem, submission and compromising, objecting and criticizing the society, criticizing rulers through poems, humor and stories, and fighting the inner human urges to resolve the issues. 
Introduction:
The similarity between mysticism and psychology has always been a popular topic among scholars. Since both of these subjects are about human psyche and mind, they can have quite a lot of points in common. Although in the beginning, psychology was more about studying mental illnesses rather than mental health and did not have much connection with religion and human spirit, but over time an increasing number of psychologists have paid attention to religion and human spirit in their researches and realized the perfection and changeability of humans. Psychologists have also considered the human connections with other members of the society and find the reason for many mental illnesses in the interpersonal relation of a human being with him or herself as well as his or her relation with the society.
In mystical literature, much attention has been paid to human spirit. Mystics have always considered this world to be a facade that is free of any value or worth. Instead, they have often talked about human spirit and have tried to lead their readers to make use of their self-knowledge and theology (gaining knowledge about God). Among them, Attar is one of those mystics who shows mental and ideological worldviews in her poems. He talks about many spiritual factors in humans and tries to convey his meanings using stories and anecdotes. He also pays a lot of attention to humans’ relation with the society and other people. Because of this, many of the conflicts mentioned in the works of psychologists can be found in Attar’s writings with considerable results. In this study, the authors struggled to answer two main questions. First, what are the most common internal and external conflicts and struggles? Second, how can we solve them?
Materials and Methods:
This research first tries to study the four books of Attar, and then to analyze different conflicts and how to resolve them, using an analytical descriptive method. In the end, it tries to compare and analyze Attar’s views and ideas with psychology.
Results and Discussion:
Conflict in psychology:
From a psychological point of view, conflicts are a type of mental pressure and one of the leading reasons that could endanger the mental health of people. Psychologists use the term conflict to talk about situations where a person experiences opposite people, events, goals, behaviors, and tensions at the same time.
Different kinds of conflicts from the point of view of psychology:
From the point of view of psychology, three types of conflicts could cause mental illnesses: A. Interpersonal conflicts. B. conflict between a person and the society. C. intrapersonal conflicts.

Interpersonal conflicts:

Interpersonal conflicts are the type of conflict that occur between two people because of different personal beliefs and preferences. This type of conflict often causes, anger, violence, and unsatisfaction. Psychology offers different solutions for resolving these conflicts. One of the most important solutions is peaceful conversation to achieve agreement. Attar, uses anecdotes and conversations to convey meanings. In some of his stories he presents his meaning through a dialogue between two people which in a way shows interpersonal conflicts. Another clear example of interpersonal conflict is the conversations between Hodhod and other birds in Manteq al-Teyr.

Conflicts between a person and society:

From the perspective of psychology, this type of conflict usually occurs over the values of the ruler of the society. In this situation, a group of people of believe that their values are in conflict with the values of society. This trembles the mental security of the person. The conflict between the values of a person and society is one of the reasons behind the decline of mental health. If these conflicts are too deep, they could cause tension, anxiety, and depression. The conflicts between a person and society are shown in two ways in the works of Attar: 1. Criticizing rulers and politicians. 2. Criticizing moral and social issues common in the society. Through anecdotes, the poet criticizes common moral and social issues in the society of his time or the behaviors of the rules, kings, and authorities with sarcasm and humiliation.

Intrapersonal conflicts:

Interpersonal conflicts are considered by psychologists as one of the main reasons behind tensions and mental pressures. They believe that internal processes, such as unresolved conflicts can cause tensions and mental pressures whether individuals are aware of them or not. The issue of intrapersonal conflicts in mysticism is often conveyed through the conflict between Nafs and mind, and heart and soul. Attar, has paid much attention to this subject and has shown fighting against Nafs through many anecdotes and stories. Conflicts between Nafs and mind or heart can be a pull-pull conflict or a pull-push conflict. In many cases, humans have these conflicts because of their inner desires. On the one hand, humans tend to enjoy this world’s blessings, on the other hand, the thought of afterlife and achieving perfection is another desirable outcome for which he needs to leave worldly enjoyments. So, humans in life want two outcomes which are in conflict with each other. Achieving one could mean losing the other.
Conclusion:
Through studying the four books of Attar, it can be concluded that he has shown different conflicts in psychology through anecdotes, and that he has directly or indirectly presented solutions for them as well. In order for reducing interpersonal conflicts, he suggests dialogue, problem solving, and adjustments. In the conflicts between a person and the society, he uses madmen and other characters from his stories and addresses the rules, and mischievous men of his society. He tries to convey his criticisms to everyone through the voice of his main characters. In terms of intrapersonal conflicts, the conflicts between Nafs and brain or heart can be of a pull-pull or a pull-push type. He considers defeating Nafs as the only solution to this type of problem which can lead to peace and a healthy mental state. To teach his ideas to his readers in the best possible way, Attar, uses story telling and anecdotes. Conveying such topics through examples, makes them much more effective and understandable. The results of this research shows that the best way to resolve the conflicts between people and society is dialogue which is accepted today by the global community. Therefore, Attar’s works can be used to resolve different conflicts or at the very least reduce them

کلیدواژه‌ها [English]

  • Attar Neishâbūri
  • Different conflicts
  • Interpersonal conflicts
  • Social conflicts
  • Intrapersonal conflicts
اتکینسون، ریتال.ال، و دیگران (1384). زمینۀ روان‌شناسی هیلگارد، ترجمۀ محمد‌نقی براهنی و دیگران. تهران: رشد.
اشرف‌زاده، حمیدرضا (1387). «قدرت‌ستیزی عارفانۀ عطار». فصلنامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، شمارۀ 18، 43-26.
اشرف‌زاده، حمیدرضا (1373). تجلی رمز و روایت در شعر عطارنیشابوری. تهران: اساطیر.
الهی‌زاده، مریم و عبدالمجید محققی (1395). «تحلیل و بررسی نقد اجتماعی در مصیبت‌نامۀ عطار بر مبنای روش‌شناسی اسکینر». فصلنامۀ تخصصی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 30، 172-137.
پورنامداریان، تقی (1382). دیدار با سیمرغ. چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جمالی، هاجر و همکاران (1400). «وجوه اشتراک دیدگاه عطار با نظریات روان‌شناسان دربارۀ روش‌های تربیتی». پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال سیزدهم، شمارۀ 51، 32-1.
حاجی‌بابایی، مرضیه؛ حاجی‌آقابابایی، محمدرضا (1400). «بررسی ابعاد روان‌شناختی وجودی انسان از دیدگاه عرفانی منطق الطیر عطار». نهمین همایش ملی متن‌پژوهی ادبی، تهران.
حسینی، سیدابوالقاسم (1363). اصول بهداشت روانی. چاپ دوم، مشهد: دانشگاه فردوسی.
 دواچی، اقدس و سکینه طبایی (1384). روان‌شناسی عمومی با رویکرد اجتماعی. تهران: شهرآب.
رحیمی، امین و همکاران (1393). «نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی». متن پژوهی ادبی، سال هجدهم، شمارۀ 62، 173-147.
ریتر، هلموت (1388). دریای جان. ترجمۀ عباس زریاب‌خویی و مهرآفاق بایبوردی، چاپ سوم، تهران: الهدی.
ریتر، هلموت (1371). «حکمت دیوانگان در مثنوی‌های عطّار». ترجمۀ نصرالله پورجوادی، نشردانش، سال سیزدهم، شمارۀ اول، 16-1.
ریتر، هلموت (1366). «دیوانگان در آثار عطار». ترجمۀ عباس زریاب‌خویی، معارف، دورۀ چهارم، شمارۀ 2، 149-129.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1383). صدای بال سیمرغ. چاپ چهارم، تهران: سخن.
سجادی‌راد، سیده‌صدیقه؛ ذاکری، احمد (1398). «مکتب اعتراض در طبلۀ عطار». فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال شانزدهم، شمارۀ 61، 360-339.
سلیگمن، مارتین.ای.پی (1388). شادمانی درونی روان‌شناسی مثبت‌گرا در خدمت خشنودی پایدار. ترجمۀ مصطفی تبریزی و همکاران، چاپ دوم، تهران: دانژه.
شمیسا، سیروس (1383). بیان و معانی. چاپ سوم، تهران: فردوس.
 شمیسا، سیروس (1380). نقد ادبی. چاپ دوم، تهران: فردوس.
 شولتس، دوان (1388). روان‌شناسی کمال (الگوهای شخصیت سالم). ترجمۀ گیتی خوشدل، چاپ سیزدهم، تهران: پیکان.
شولتس، دوان (1366). روان‌شناسی شخصیت سالم. ترجمۀ شیوا رویگران، تهران: هدف.
شولتس، دوان؛ سیدنی‌الن، شولتس  (1385). نظریه‌های شخصیت. ترجمۀ یحیی سیدمحمّدی، تهران: ویرایش.
صفا، ذبیح‌الله (1369). تاریخ ‌ادبیات در ایران. چاپ دهم، تهران: فردوس.
عطار نیشابوری، فریدالدّین محمّدبن ابراهیم (1388الف). اسرارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمد‌رضا شفیعی‌کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدّین محمّدبن ابراهیم (1392). الهی‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی‌کدکنی، چاپ ششم، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدّین محمّدبن ابراهیم (1388ب). مصیبت‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی‌کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدّین محمّدبن ابراهیم (1384). منطق‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی‌کدکنی، چاپ دوم، تهران: سخن.
عرب‌ها، فاطمه؛ خراسانی، محبوبه (1396). «بررسی ویژگی‌های روان‌شناسی مثبت در الهی‌نامۀ عطار». دومین همایش ملی بازشناسی مشاهیر و مفاخر خراسان در ادب پارسی، مشهد.
فروزانفر، بدیع الزمان (1353). شرح احوال. تحلیل و نقد آثار فریدالدین عطارنیشابوری، چاپ دوم، تهران: انجمن‌ آثار و مفاخر فرهنگی.
قربانی، امیر (1396). «مقابلۀ دینی با ناملایمات زندگی: تبیین و بررسی نظریۀ پارگامنت»، پژوهش‌نامۀ سبک زندگی، سال سوم، شمارۀ چهارم، 125-99.
گرین ویلفرد و همکاران (1376). مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
گل‌پرور، محسن و همکاران (1391). «کارکردهای تعارض بین‌فردی و مدیریت تعارض میان استرس و فرسودگی با پرخاشگری». روان‌شناسی معاصر، دورۀ هفتم، شمارۀ دوم، 72-61.
محمودی، خیراله و همکاران (1397). «تحلیل و بررسی گام‌های روان‌شناختی در منطق‌الطیر با استناد به روان‌شناسی تحلیلی یونگ». فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال پانزدهم، شمارۀ 58، 86-59.
مزلو، آبراهام (1371). به سوی روان‌شناسیِ بودن، ترجمۀ احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس.
مورونو، آنتونیو (1380). یونگ، خدایان، انسان مدرن، ترجمة داریوش مهرجویی، چاپ دوم، تهران: مرکز.
مولوی، جلال‌الدین‌محمد (1386). شرح جامع مثنوی معنوی،کریم زمانی، چاپ شانزدهم، تهران: اطّلاعات.