تأملی در یک بیت حافظ: بر آستان جانان گر سر توان نهادن/ گلبانگ سربلندی بر آسمان توان زد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

شعر حافظ شعری چندلایه و قابل تفسیراست و همین نکته خوانندة شعر او را ترغیب می‌کند که در پس ظاهر الفاظ و جمله‌ها، معنایی فراتر را جست‌وجو کند؛ اما همین موضوع گاه چنان خواننده را در فضای مجازی و مقصود غایی شعر فرومی‌برد که او را از تصویر شاعرانه‌ای که در ظاهر بیت جای گرفته است، غافل می‌سازد و موجب محروم‌ شدن او از لذت درک تصویر هنری شعر می‌شود. این موضوع دربارة این بیت حافظ کاملاً ملموس است:




بر آستان جانان گر سر توان نهادن




 


گلبانگ سربلندی بر آسمان توان زد






در این بیت چون معنا تقریباً مشخص و آن تسلیم ‌بودن در برابر معشوق و درعین‌حال داشتن احساس سربلندی و افتخار است، دیگر به‌معنای واقعی جمله‌ها و گزاره‌های ارائه‌شده در بیت توجه نمی‌شود که چگونه ممکن است کسی درحالی‌که سر بر زمین دارد، در همان حال فریاد رسا نیز سر دهد! پژوهندگان شعر حافظ نیز مانند خوانندگان، مغلوب فضای معنوی بیت شده و به این نکته توجه نکرده‌اند. در مقالة حاضر ضمن بررسی پیشینة واژه «گلبانگ» که به شعر خاقانی می‌رسد، به‌معنای بیت حافظ می‌پردازیم. بر اساس پژوهش حاضر، بیت مذکور بیتی مدحی است که کوسِ نوبت‌زننده در درگاه ممدوح را توصیف می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection on a Hafez verse: "If the head can be placed on the ground of the beloved threshold, a shout of pride can be raised to the sky."

نویسنده [English]

  • Jamileh Akhyani
Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Zanjan, Zanjan, Iran
چکیده [English]

There is no doubt that Hafez's poem is a multi-layered and interpretable poem, and this issue causes the reader of the poem to seek a more meaning behind the appearance of words and sentences; But this subject sometimes immerses the reader in the virtual and semantic space of the poem so much that it makes him unaware of the poetic image that is placed in the appearance of the verse and deprives him of the pleasure of understanding the artistic image of poetry. This is quite tangible about this Hafiz verse: "If the head can be placed on the ground of the beloved threshold, a shout of pride can be raised to the sky". In this verse, because the meaning is almost certain and that is submission to the beloved and at the same time having a sense of pride and honor, the true meaning of the sentences and propositions presented in the verse is no longer considered how it is possible for someone while his head is on the ground he can shout at the same time. Scholars of Hafez's poetry, like readers, have been overwhelmed by the spiritual atmosphere of the verse and have not paid attention to this point. In the present article, while examining the background of the word "Golbang" in Khaghani's poem, we mean the verse of Hafez. According to the present study, this verse is a verse of praise that describes the drum that is playing in the court.
   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez
  • Khaghani
  • Golbang
  • Golbam
  • drum
_ استعلامی، محمد (1387)، نقد و شرح قصاید خاقانی، چاپ اول، تهران: زوار.
_ برزگر خالقی، محمدرضا (1386)، شاخ نبات حافظ، چاپ سوم، تهران: زوار.
_ برزگر خالقی، محمدرضا (1397)، شرح دیوان خاقانی، ج 2، چاپ اول، تهران: زوار.
_ برزگر خالقی، محمدرضا (1398)، شرح دیوان خاقانی، ج 3، چاپ اول، تهران: زوار.
_ ترکی، محمدرضا (1398)، سر سخنان نغز خاقانی، چاپ اول، تهران: سمت.
_ حافظ، شمس‌الدین محمد (1390)، حافظ به سعی سایه، تصحیح هوشنگ ابتهاج، چاپ پانزدهم، تهران: کارنامه.
_ حمیدیان، سعید (1392)، شرح شوق، چاپ دوم، تهران: قطره.
_ خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1374)، دیوان خاقانی، به تصحیح ضیاءالدین سجادی، چاپ پنجم، تهران: زوار.
_ خرمشاهی، بهاء‌الدین (1368)، حافظنامه، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
_ دهخدا، على‏اکبر (1372)، لغتنامه، چاپ اول از دوره جدید، تهران: دانشگاه تهران.
_ ریاحی زمین، زهرا (1384)، «طرز سخن خاقانی و حافظ»، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ بیست‌ودوم، شمارۀ سوم، پیاپی 44، 77-89.
_ شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: آگاه.
_ شمیسا، سیروس (1388)، یادداشتهای حافظ، چاپ اول، تهران: علم.
_ فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1371)، دیوان حکیم فرخی سیستانی، به کوشش دبیرسیاقی، تهران: زوار.
_ قطران تبریزی (1362)، دیوان قطران تبریزی، از روی نسخه محمد نخجوانی، چاپ اول، تهران: ققنوس.
_ مسعود سعد (1364)، دیوان مسعود سعد، به تصحیح مهدی نوریان، چاپ اول، اصفهان: کمال.
_ منوچهری، قوص ابن احمد (1356)، دیوان منوچهری دامغانی، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، چاپ چهارم، تهران: زوار.
_ هروی، حسین‍علی (1367)، شرح غزلهای حافظ، چاپ دوم، تهران: نشر نو.