طنز موقعیت چشمه دیگری از نبوغ حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

طبیعی‌ترین نوع طنز، طنز رفتاری است که بدون هیچ‌گونه هنرنمایی‌های ادبی و زبانی، موجب طیبت و تعجب و حیرت می‌شود. حافظ برخلاف شاعران هم‎عصر خود در اواخر ایلخانیان و عهد تیموریان که تنها به بازی‌های زبانی و صناعت‌های ادبی در شعر اهمیت می‌دادند، دو عنصر صورت و محتوا را به‌طور هم‌زمان در کانون تمرکز خود قرار می‌دهد. به این سبب طنز‌های موقعیتی در اشعار او بیشتر از طنزهای ادبی است. حافظ معمولاً به جای انتقاد از سیاست حکومت‌ها، رفتارهای بی‌هنجار حکومتیان و طرف‌داران آن‌ها را که اغلب درآمیخته با تزویر و ریا است به‌طور صریح به تصویر می‌کشد تا از تقابل و تعارض آن‌ها با رفتارهای منطقی و متعارف انسانی، موقعیت‌های تمسخرآمیز و مضحک پدید آورد. یا آن‌که رفتارهای ریاکارانه را در برابر رفتارهای شفاف عرفی قرار می‌دهد تا از این طریق موقعیت‌های تقابل‌دار و طنزآمیز بیافریند. برخی از گونه‌های طنز موقعیت در اشعار حافظ عبارت‌اند از: صراحت‌گویی، خودزنی/ تظاهر به فسق و دگراندیشی، وارونه‌کاری/ وارونه‌گویی، تناقض‌گویی و تقابل‌آفرینی، تکبر و طلب‌کاری، طنز تراژیک، اغراق و مبالغه، خودکم‎بینی، دلیل‌آوری توجیه‌گرانه، شوخ‌طبعی. در این مقاله فقط سه گونۀ نخست را به بررسی گذاشته‌ایم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Situational satire, another source of Hafez's genius

نویسنده [English]

  • Gharaman Shiri
Professor of Persian Language and Literature, Boalisina University, Hamedan, Iran.
چکیده [English]

The most natural type of satire is behavioral humor that causes surprise and amazement and pleasantry without any literary and linguistic artifice. Hafez, unlike the poets of the Timurid era, who only cared about language games and literary arts in poetry, puts the two elements of form and content in her focus at the same time.For this reason; there are more situational satires in her poems than literary satires. Hafez usually, instead of criticizing the policies of the governments, openly portrays the abnormal behavior of the governments and their supporters, which are often mixed with deception and hypocrisy, in order to create mocking and ridiculous situations from their confrontation and conflict with the logical and conventional human behavior.Or the one that puts hypocritical behaviors against normal transparent behaviors in order to create confrontational and humorous situations. Some types of situational humor in Hafez's poems are: frankness, self-mutilation/pretending debauchery and dissent, inversion, contradiction and opposition, arrogance and demandingness, tragic humor, exaggeration, self-deprecation, justifying reasoning, humor. In this article, we have examined only the first three types.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez
  • satire
  • situational humor
  • frankness
  • dissent
  • self-mutilation
بهزادی اندوهجری، حسین (1378)، طنز و طنزپردازی در ایران، تهران: صدوق.
پورنامداریان، تقی (1382)، گمشدۀ لب دریا: تأملی در معنی و صورت شعر حافظ، تهران: سخن.
خرمشاهی، بهاءالدین (۱۳۶۸)، چارده روایت، مجموعه مقاله دربارۀ شعر و شخصیت حافظ، چاپ دوم، تهران: کتاب پرواز.
خرمشاهی، بهاءالدین (1382)، حافظ، حافظۀ ماست، تهران: قطره.
حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد (1378)، حافظ به سعی سایه، تهران: کارنامه.
حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد (1390)، دیوان حافظ، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.
زرین‎کوب، عبدالحسین (1379)، شعر بیدروغ شعر بینقاب، چاپ هشتم، تهران: علمی.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1384)، «طنز حافظ»، مجلّۀ حافظ، شمارۀ 19، مهر 1384: 39 ـ42.
طبری، احسان (2001)، برخی بررسیها دربارۀ جهان‌بینی‌ها و جنبشهای اجتماعی در ایران، انجمن دوستداران احسان طبری، 2001، www.tabari.blogsky.com
مصفا، ابوالفضل (1369)، فرهنگ دههزار واژه از دیوان حافظ، 2 ج، تهران: پاژنگ.
مطهری، مرتضی (1360)، تماشاگه راز، قم: دفتر جامعۀ مدرسین قم.
مطهری، مرتضی (1384)، عرفان حافظ، چاپ بیست‎ودوم، تهران: صدرا.