چندمعنایی و گونه‌های آن در غزلیات خواجو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‎آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم‎آباد، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم‎آباد، ایران.

3 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم‎آباد، ایران.

4 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم‎آباد، ایران.

چکیده

خواجوی کرمانی در غزلیات خود از تمهیدات و ابزار‌های بلاغی مختلفی برای گسترش دامنۀ معنا استفاده کرده است که در بلاغت معاصر آن‌ها را زیرمجموعۀ صنعت ایهام می‎دانند و می‌توان گفت با مقوله‌های تزئینی ایهام، از جمله ایهام تناسب، ایهام تبادر، ایهام تضاد، ایهام ترجمه، ایهام ترادف و... تفاوت دارند. گونه‎های مختلف این شگردها عبارت‎اند از: ایهام لفظی، ایهام مجازی، ایهام کنایی، ایهام ساختاری، ایهام چندگانه‌خوانی، ایهام اضافی و ایهام استخدامی. مسأله‎ای که در این مقاله به روش تحلیلی‌‌توصیفی بدان پرداخته می‎شود، آن است که خواجوی کرمانی، در غزلیات خود از کدام‎ گونه‎های ایهام برای بالابردن ظرفیت معنایی سخنانش سود جسته است؟ و ترتیب فراوانی استفاده از این شگردهای ایهامی در کلام او چگونه است؟ پس از ارائۀ تعاریف ایهام در بلاغت گذشته و معاصر و بررسی گونه‎های ایهامی منجر به چندمعنایی، بر مبنای بررسی جامع غرلیات خواجو، این نتایج به دست آمد: نخست، خواجو در غزل‌هایش، به‌جز ایهام چندگانه‌خوانی، از همۀ گونه‎های معناساز ایهام، استفاده کرده است؛ دوم، از میان انواع ایهام چندمعنایی، استخدام را بیشتر و ایهام اضافی را کمتر از گونه‌های دیگر به کار برده است. دیگر گونه‌های ایهامی به‌کاررفته در غزلیات خواجو، به ترتیب، عبارت‎اند از: ایهام لفظی، ایهام کنایی، ایهام ساختاری، ایهام مجازی و ایهام اضافی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Polysemy and its types in Khajoo's poetry

نویسندگان [English]

  • Majid Azizi Habil 1
  • Ali Noori 2
  • Ali Haidari 3
  • Saeed Zohrevand 4
1 Graduated in Ph.D. of Persian Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
3 Professor of Persian Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
4 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
چکیده [English]

Khajowi Kermani has used various rhetorical devices and tools in his lyrical poetry to expand the scope of meaning, which in contemporary rhetoric are considered to be a subset of the iham industry and can be said to be related to the decorative categories of iham, including iham of proportion, iham of contrast, iham of contrast, iham Translation, synonyms, etc. are different. The different types of these methods are: verbal allusion, virtual allusion, ironic allusion, structural allusion, multiple reading allusion, additional allusion and employment allusion. The problem that is addressed in this article in an analytical-descriptive way is, which types of allusions did Khajovi Kermani use in his sonnets to increase the semantic capacity of his words? And what is the frequency of using these Ihamic methods in his words? After presenting the definitions of idioms in past and contemporary rhetoric and examining the types of idioms leading to multiple meanings, based on a comprehensive study of Khajo's poetry, the following results were obtained: First, Khajo in his sonnets, except for polyphonic idioms, of all meaning-making types of idioms, Has used; Second, among the types of polysemous idioms, he has used employment more and additional idioms less than other types. Other types of allusion used in Khajo's sonnets are, respectively: verbal allusion, ironic allusion, structural allusion, virtual allusion and additional allusion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iham
  • polysemy
  • Khajo
  • Iraqi style
  • sonnet
  • fusion school

مراجع

قرآن کریم.
آزاد‌ بلگرامی، میرغلام‌علی (1382)، غزلان‌‌الهند، تصحیح سیروس شمیسا، چاپ اول، تهران: صدای معاصر.
آق‌اولی، عبدالحسین ناشر حسام‌العلما (1340)، دُرَر‌الادب، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
امیری‌خراسانی، احمد و آرزو پوریزدان‎پناه کرمانی (1391)، «سهم ایرانیان در تکامل و تحول علم بلاغت»، پژوهشنامۀ نقد ادبی، دورۀ 1، شمارۀ 1: 1-28.
بسحاق حلاج‌شیرازی، جمال‌الدین (1302)، دیوان اطعمۀ مولانا ابواسحاق اطعمۀ شیرازی، چاپ اول، استانبول: چاپخانۀ ابوالضیا.
تاج‌الحلاوی، علی‌بن ‌محمّد (1383)، دقایق‌الشعر، تصحیح محمّد‌کاظم امام، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
تقوی، نصرالله (1371)، هنجار گفتار، چاپ اول، تهران: چاپخانۀ مجلس.
ثروتیان، بهروز (1369)، بیان در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: برگ.
ج. م. عبدالجلیل (1376)، تاریخ ادبیات عرب، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
چناری، امیر (1392)، «نگاهی نو به ایهام در بدیع فارسی»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال 2، شمارۀ 2: 115-134.
حافظ‌شیرازی، شمس‌الدّین محمّد (1387)، دیوان حافظ، به تصحیح علّامه قزوینی و قاسم غنی، با اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، چاپ هفتم، تهران: اساطیر.
حق‎شناس، علی‎محمد (1388)، آواشناسی، چاپ دوازدهم، تهران: آگاه.
خواجوی‌کرمانی، محمودبن‌علی (1391)، کلیّات‌اشعار، به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی‌خوانساری، چاپ اول، تهران: سنایی.
دادبه، اصغر (1371)، «توازی معنایی در ایهام‌های حافظ»، حافظ‌شناسی، جلد 15، به کوشش سعید نیازکرمانی، تهران: پاژنگ: 9-35.
دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغتنامۀ دهخدا، چاپ دوم از دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
رادویانی، محمدبن‌عمر (1380)، ترجمان‌البلاغه، تصحیح احمد آتش، به‌کوشش توفیق سبحانی و اسماعیل حاکمی، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رازی، شمس‌الدّین محمدبن قیس (1314)، المعجم فی‌معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد قزوینی، تصحیح ثانوی مدرس رضوی، چاپ اول، تهران: مطبعۀ مجلس.
راستگو، سیّدمحمّد (1371)، «ایهام‌نام‌واژه‌ای»، نشریۀ ادبستان فرهنگ و هنر مهر، شمارۀ سی و چهارم: 28-32.
راستگو، سیّدمحمّد (1379)، ایهام در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: سروش.
راستگو، سیّدمحمّد (1382)، هنر سخن‌آرایی، چاپ اول، تهران: سمت.
رامی‌تبریزی، حسن‌بن محمّد (1341)، حقایق‌الحدایق، تصحیح محمدکاظم امام، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
رجایی، محمّدخلیل (1372)، معالم‌البلاغه، چاپ اول، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
سالاری، مصطفی (1385) بررسی و تحلیل ایهام در غزلیات خواجوی کرمانی، به راهنمایی دکتر علی‌محمد پشتدار. تهران: دانشگاه پیام نور
شمیسا، سیروس (1375)، سبک‌شناسی شعر، چاپ دوم، تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس (1381)، نگاهی تازه به بدیع، ویراست دوم، چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم، چاپ هفتم، تهران: فردوسی.
صفوی، کورش (1380)، «نگاهی تازه به مسئلۀ چندمعنایی واژگانی»، نشریۀ نامۀ فرهنگستان، دورۀ 5، شمارۀ 2 (پیاپی 18):50-67.
فخری‌اصفهانی، محمّدبن فخرالدّین سعید (1389)، معیار جمالی و مفتاح ابواسحاقی، تصحیح یحیی کاردگر، چاپ اول، تهران: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
فرشیدورد، خسرو (1392)، دستور مختصر تاریخی زبان فارسی، چاپ چهارم، تهران: زوار
فرید، طاهره (1376)، ایهامات دیوان حافظ، چاپ اول، تهران: طرح نو.
فشارکی، محمد (1379)، نقد بدیع، چاپ اول، تهران: سمت.
کزازی، میرجلال‎الدین (1381)، بدیع (زیباشناسی سخن پارسی 3)، چاپ چهارم، تهران: کتاب ماد.
گَرَکانی، محمّدحسین (1377)، ابدع‌البدایع، به‌اهتمام حسین جعفری، با مقدمۀ جلیل تجلیل، چاپ اول، تبریز: احرار.
ماهوتیان، شهرزاد (1384)، دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‎شناسی، ترجمۀ مهدی سمائی، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
مجمل التواریخ و القصص (1318)، تصحیح ملک‎الشعرای بهار، چاپ دوم، تهران: خاور.
مولوی‌، جلال‌الدّین محمّد (1376)، کلیات شمس تبریزی، به‎انضمام شرح حال مولوی به قلم بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ چهاردهم، تهران: امیرکبیر.
واعظ‌کاشفی سبزواری، میرزاحسین (1369)، بدایع‌الافکار فی صنایع‌الاشعار، ویراستۀ میرجلال‌الدّین کزّازی، چاپ اول، تهران: مرکز.
وحیدیان‌کامیار، تقی (1379)، نوای گفتار (تکیه، آهنگ، مکث) در فارسی، چاپ اول (از ویرایش چدید)، مشهد: دانشگاه فردوسی.
وحیدیان‌کامیار، تقی (1387)، بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، چاپ سوم، تهران: سمت.
وطواط، رشیدالدّین (1362)، حدایق‌السحر فی دقایق‌الشعر، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی، چاپ اول، تهران: سنایی- طهوری.
هدایت، رضاقلی‌خان (1383)، مدارج‌البلاغه، تصحیح حمید حسنی با همکاری بهروز صفرزاده، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
همایی، جلال‌الدّین (1368)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ ششم، تهران: هما.
پژوهشنامه متون ادبی دورۀ عراقی
دوره 4، شماره 2
تیر 1402
صفحه 65-83

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار