آرزوی رفتن به جهنم؛ توضیحی درباره یک داستان در بوستان سعدی

مطالب عمومی

نویسنده

استاد، گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

در داستان پنجم باب دوم بوستان، آمده است:
 




مرا  شیخ   دانای   مرشد   شهاب
یکی  آن­که  در  جمع بدبین مباش
شنیدم   که    بگریستی   شیخ زار
شبی  دانم  از  هول  دوزخ  نخفت
چه بودی که دوزخ ز من پر شدی
کسی گوی دولت  ز میدان  ربود




 


دو  اندرز  فرمود   بر   روی  آب
دوم  آن­که  در نفس خودبین مباش
چو  بر خواندی آیات  اصحاب  نار
به گوش آمدم صبحگاهی که گفت
مگر   دیگران   را   رهایی    بدی
که  در   بند  آسایش   خلق   بود






 


 


(سعدی، 1363: 171)




در بیت پنجم، شیخ آرزو کرده است که کاش جهنم از وجود من پر ­شود تا جایی برای عذاب دیگران باقی نماند. این آرزوی شیخ که در قالب یک جمله استفهامی به منظور خواهش و تمنا آمده است از شطحیات عارفانه­ای است که با معیارهای مادی و دنیایی سازگاری ندارد و در یک فضای معنوی و عرفانی تفسیر می­یابد[1]. از آن­جا که چنین مضمونی در فرهنگ اسلامی و قرآنی وجود ندارد لازم است سرچشمه­های فکری آن را در منابع ایرانی جستجو کنیم. این آرزو یادآور داستان زندگی بزرگمهر و به زندان رفتن اوست.
 
. در این آرزو با وجود لطافت و والایی بی­نظیر، یک درک غلط و بشری از صفات حضرت حق دیده می­شود. این­که خداوند را دچار احساس کنیم تا به خواست ما عمل کند، نشانة این است که صفات انسانی را به خداوند نسبت داده­ایم، صفاتی که توأم با احساس است و موجب تجدید نظر، بازنگری و در نتیجه تغییر موضع و تصمیم خداوند است. در داستان­های رایج بین مردم که گاه در مقام نصیحت گفته می­شود آمده است: نابکاری آخرین شب زندگی را مهمان چوپانی بود. این چوپان هنگام صبح که با جنازة مهمان گناهکار خود روبرو می­شود دست به دعا برمی­دارد و می­گوید: خدایا من در حد وسع و توان خود، یک گوسفند برای این مهمان ذبح کردم. توقع دارم تو هم از او به شایستگی پذیرایی کنی. فردای آن روز فرزندان میت در عالم رؤیا، پدر خود را در اثر توصیة چوپان، بخشوده از همة گناهان، در بهشت دیدند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Summary of the story based on Beyhaqi's narration

نویسنده [English]

  • Vahid Sabzianpoor
Professor. Department of Language Arabic and Literature , Faculty Humanities and Letters. Razi University . Kermanshah. Iran
چکیده [English]

Bozorgmehr abandoned the Zartoshtian faith and converted to the religion of Jesus (peace be upon him), stating that based on what he had read in the scriptures, the Prophet of Islam would appear, and if he found him, he would be the first to follow him. Anusharvan was very angry with Bozorgmehr's apostasy and told him that by doing so, he was causing his subjects and army to believe they were not on the right path, which could lead to both private and general rebellion. Anusharvan urged Bozorgmehr to return to the religion of his ancestors and forefathers. Bozorgmehr said, "Since I have come from darkness into light, I will not return to darkness, lest I become ignorant and senseless." Kasra threatened him with death. Bozorgmehr was not afraid of the threat and replied, "The judge I will go to is just and will neither require witnesses nor punish you, nor will he withhold his mercy from you. At the end, Kasra said to himself, "It is a pity to ruin this," and then ordered that Bozorgmehr be placed in a very dark prison cell.
The story continues in the history of Bayhaqi: After two years, they had not heard from Bozorgmehr, so they informed Kasra, saying, "He said, 'Open Bozorgmehr's prison.' People expected that Bozorgmehr would have become thin and sick after enduring the harsh and dark period of imprisonment, with minimal food and water, and that these effects would be visible on his face and body. However, they found him in excellent health, with a strong body and a healthy complexion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bostan Saade
الأبشیهى، شهاب‌الدین محمد بن أحمد أبوالفتح (1421). المستطرف فى کل فن مستظرف، مراجعة و تعلیق محمد سعید، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
 الآبی، ابوسعد منصور بن الحسین (1990). نثر الدّر، تحقیق منیر محمد المدنی، مراجعه دکتور حسین نصار، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
اشه، رهام (1382). آذرباد مهرسپندان،  تهران: موسسه انتشاراتی تیمورزاده.
سعدی، مصلح الدین (1363). بوستان، شرح و توضیح از محمد خزائلی، سازمان انتشارات جاویدان، چاپ پنجم.
سعدی، مصلح الدین (1387). گلستان، شرح و توضیح غلامحسین یوسفی، انتشارات خوارزمی، چاپ هشتم.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1388). تاریخ بیهقی، مقدمه، تصحیح، تعلیقات، توضیحات و فهرست­ها: محمد جعفر یاحقی، مهدی سیدی، انتشارات سخن.
تنوخی، ابو علی محسن بن علی بن محمد بن ابی الفهم داود بن ابراهیم علی تنوخی (1363). فرج بعد از شدت، ترجمه و تألیف حسین بن اسعد دهستانی، با مقابله و تصحیح اسماعیل حاکمی، انتشارات اطلاعات.
التّوحیدی، أبوحیان، علی بن محمّد بن العباس (1408). البصائر والذّخائر، المحقق: ودّاد القاضی، بیروت: دار صادر.
خزائلی، محمد (1363). مقدمه بر شرح بوستان سعدی، سازمان انتشارات جاویدان، چاپ پنجم.
دهخدا، علی اکبر (1352ش). امثال وحکم، انتشارات امیرکبیر، تهران: چاپ سوم.
سبزیان پور، وحید (1392). «نقدی بر روایت دکتر معین از تاریخ بیهقی درباره زندان بزرگمهر حکیم»، گزارش میراث، مرداد، شماره پیاپی 52-53، 116-119.
عوفی، سدید الدین محمد (1384). جوامع الحکایات و لوامع الروایات، به کوشش جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.